Page 4 - 2024 5. SINIF BURSLULUK SINAVI KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINEVİ -

SÖZCÜKTE ANLAM (ÇOK ANLAMLILIK) TÜRKÇE

ÇOK ANLAMLILIK

• Tek başına bir anlamı olan ses birliklerine sözcük (kelime) denir.
• Sözcükler kullanıldıkları cümle içinde farklı anlamlara gelebilir. Sözcüklerin kullanıldıkları cümlelere göre farklı an-
› Boş bakışlarıyla herkesi şaşkına çevirdi. (Anlamsız)YAYINLARI
lamlarda olmalarına çok anlamlılık denir.
Örnek:
› Bardak kırmak pek de hoş değil! (Sert şeyleri vurarak parçalamak)
› Bu havalar tüm hayvanları kırdı. (Öldürmek, yok olmasına neden olmak)
› Direksiyonu sağa kırdı. (Taşıtın yönünü değiştirmek)
Bu cümlelerde “kırmak” sözcüğü farklı anlamlara gelecek şekilde cümle içinde kullanılmıştır.

GERÇEK (TEMEL) ANLAM TERİM ANLAM
• Bir kelimenin aklımıza gelen ilk anlamına yani herkes- • Bilim, meslek, spor ya da sanat dallarıyla ilgili sözcük-
çe bilinen yaygın anlamına gerçek anlam denir. Ger- lere terim anlamlı sözcük denir.
çek anlam, kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Örnek:

Örnek: › Birçok müzik aleti çalabiliyordu ancak nota bilgisi
› Kanadı kırık kuş ısrarla uçmaya çalışıyordu. (Vücu- sınırlıydı. (Müzik terimi)
du tüylerle örtülü, gagalı, iki ayaklı, iki kanatlı hay- › Yapım ekleri sözcüklerin anlamını değiştirirken
vanların ortak adı)
çekim ekleri sözcüklerin anlamını değiştirmez. (Dil
› Şehrin dışında geniş bir arazi almıştı. (Alanı büyük bilim terimi)
olan, makro, dar karşıtı)
› Ege Bölgesi’nde birçok delta ovası var. (Coğrafya
› Kapıyı anahtarla açamayınca çilingir çağırdı. (Kilidi terimi)
açıp kapamak için kullanılan araç)

MECAZ ANLAM { Not: Terim anlamlı kelimelerin belirli bir alana özgü
olduğunu unutmamak gerekir. Bu sözcükler okunduğun-
lam kazanır. EDİTÖR
• Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen koparak da veya duyulduğunda ait oldukları alanı çağrıştırır.
kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.
Örnek:

Soru: Karıncalar koloni hâlinde yaşayan sosyal canlı-
› Bebeğin çok tatlı bir gülüşü vardı. (Sevimli, hoş)
I
› Sorunun cevabı, ince hesaplarla bulunuyordu. (Ay- lar. Yaşamak için iş birliği yaparlar. Hastalıklardan ko-
rıntılı) runmak için yuvadaki çöpleri ve ölü karıncaları dışarı
II
Soru: Kadın bu işte iyi -------------, dedi bilge adam. çıkarırlar. Yapılan yeni bir araştırma, hastalanan karın-
Cümle hangisi ile tamamlanırsa boşluğa gelen sözcük caların kolonilerini bulaşıcı hastalıklardan korumak için
mecaz anlamlı olur? III
diğer karıncalardan uzak durduklarını gösterdi.
A) biridir B) sayılmaz
C) pişmiş D) değil Numaralanmış sözcüklerin anlam özelliği hangisinde
doğru verilmiştir?
Çözüm: “Pişmek sözcüğü “Isı etkisiyle yenilebilir duru- I II III
ma gelmek.” anlamında kullanılan bir kelimedir. Verilen A) Mecaz Terim Gerçek
cümlede boş bırakılan yere getirildiğinde ise “İşe alışıp
beceri ve ustalık kazanmak.” anlamında kullanılır ve B) Terim Gerçek Gerçek
gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak mecaz an- C) Mecaz Gerçek Terim
D) Terim Mecaz Gerçek

{ Not: Mecaz anlamlı kelimelerin gerçek anlamla hiç- Çözüm: I numaralı “koloni” sözcüğü “hayvan bilimi” ile
bir ilgisi kalmaz. Atasözlerinde, deyimlerde, şiirlerde ke- ilgili bir terimdir. Terim anlamlıdır. II numaralı “çöpleri” ve
limeler genellikle mecaz anlamıyla kullanılır. III numaralı “bulaşıcı” sözcükleri ise gerçek anlamlıdır.

5