Page 6 - 2024 5. SINIF BURSLULUK SINAVI KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINEVİ -

SES BİLGİSİ (ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI) TÜRKÇE

ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
Soru: Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız
• Dilin, söyleyen ve duyulan en küçük parçasına ses de- I
nir. Hatırası bile yabancı gelir
{EDİTÖR YAYINLARI
II
• Sesleri yazıda gösteren işaretlere harf denir. Hayata beraber başladığımız
• Alfabemizde 29 harf bulunmaktadır. Bu 29 harfin 8’i III
ünlü, 21’i ise ünsüz harftir. Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir.

» Ünlü (sesli) harfler → a, e, ı, i, o, ö, u, ü IV
Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde hece düş-
mesi vardır?
ÜNLÜ Geniş Dar
HARFLER Kalın İnce Kalın İnce A) I B) II C) III D) IV
Düz a e ı i Çözüm: IV numaralı “ayrıldı” sözcüğünde ünlü düşmesi
Yuvarlak o ö u ü meydana gelmiştir.

ayır - ıl - dı → ayrıldı
• Ünlülerle ilgili ses olayları: ünlü düşmesi, ünlü daral-
ması
ÜNLÜ DARALMASI
ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ) • Şimdiki zaman eki olan “-yor” eki kendinden önce ge-
• İkinci hecelerinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükle- len geniş ünlüleri (a / e) daraltıp “ı / i / u / ü”ye dönüştü-
re, ünlü ile başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar rür. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
ünlü düşer. Buna ünlü düşmesi ya da hece düşmesi Örnek:
denir. › başla - yor → başlıyor
Örnek: › gelme - yor → gelmiyor
› alın - ı → alnı › sızı - la → sızla
› dinle - yor → dinliyor
› bağır - ım → bağrım › yalın - ız → yalnız
› sızla - yor → sızlıyor
• Bazı sözcüklere “-la/-le” ve “-ar/-er” ekleri eklendiğinde › izle - yor → izliyor
o sözcüklerde ünlü düşmesi olayı görülür.
Örnek: { Not: Tek heceli olan “demek” ve “yemek” fiillerinde,
› yumurta - la → yumurtla(mak) söyleyişteki “i” ünlüsü yazıya da geçirilir.
› sarı + -ar - mak → sararmak
Örnek:
› demek → diyen - diyerek - diye - diyecek
• Ünlü düşmesi iki sözcüğün birleşmesi sırasında da
meydana gelebilir. › yemek → yiyen - yiyerek - yiye - yiyecek
Örnek:
› ne + için → niçin › kahve + altı → kahvaltı Soru: Çocuk annesinden uzaklaşınca huysuzlanıyor ,
I
ağlıyor ve yemeğini yemiyordu . Annesi gelince yüzü
• “Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle oluşturulmuş II III
bazı birleşik sözcüklerde de ünlü düşmesi görülür. gülüyor ve sakinleşiyordu .
Örnek: IV V
› sabır + etmek → sabretmek Numaralandırılmış sözcüklerin hangilerinde ünlü daral-
› kayıp + olmak → kaybolmak ması vardır?
A) I ve II B) I ve V
Not: İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşa- C) II ve III D) IV ve V
ğı gibi sözler ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler
düşmez.
Çözüm: II numaralı ağlıyor (ağla - yor → ağlıyor) ve III
numaralı (yeme - yor → yemiyor) sözcüklerinde ünlü
{ Not: Özel isimlerde ünlü düşmesi olmaz. daralması meydana gelmiştir.

26