Page 37 - 10_cografya_ogretmenin
P. 37
DOĞAL SİSTEMLER 35
ˇ a) Alüvyal set gölleri: Akarsuların taşıdığı alüvyonları akarsu eğiminin azaldığı yerlerde ˇ Döküldüğü Yere Göre Akarsular: Bir akarsu- B
biriktirmesiyle meydana gelmiş göllerdir. yun kollarıyla birlikte kapladığı su toplama Havza
ˇ b) Heyelan set gölleri: Heyelan ile gelen malzemelerin akarsu vadilerini kapatması sonucu alanına akarsu havzası denir. Komşu iki akarsu Havza A
oluşmuş göllerdir. havzasını birbirinden ayıran sınıra su bölümü Su Bölümü
Çizgisi
çizgisi denir. Sularını denizlere ulaştırabilen
ˇ c) Kıyı set gölleri: Koy ve körfez önlerinin, dalgaların taşıdığı malzemeler tarafından akarsulara açık havza, ulaştırmayanlara ise kapalı havza denir. Akarsu havzasını etkileyen
kapatılmasıyla oluşmuş göllerdir. faktörler iklim, yer şekilleri ve kayaçlardır. Amazon Nehri ve Kızılırmak birer açık havza
ˇ d) Volkanik set gölleri: Volkanlardan çıkan lavların akarsu vadilerinin önünü kapatmasıyla özelliği taşımaktadır.
meydana gelmiş göllerdir.
4. YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR
ˇ e) Moren set gölleri: Buzulların taşıdığı malzemelerin buzul erime noktalarında biriktiril-
mesiyle oluşmuş göllerdir.
Yapay Set Gölleri Piezometrik Seviye
(Serbest Akifer)
ˇ Barajlar: İnsanlar tarafından içme, tarımsal sulama ve kullanma suyu temin etmek ile
elektrik enerjisi üretmek amacıyla oluşturulmuştur.
Geçirimsiz YAYINEVİ
Tabaka Serbest Akifer
3. AKARSULAR Akifer Kuyu içinde Su Seviyesi
(Serbest Akifer)
Geçirimsiz
ˇ Eğim doğrultusunda belirli bir yatak içerisinde akan ve genellikle durgun olmayan su küt- Tabaka
lelerine akarsu denir. Akarsuların doğduğu yere kaynak, denize veya göle döküldüğü yere
ise ağız denir. Akarsuların aktığı yatağa vadi denir. Akarsular yüzey sularının yaklaşık %2’ ˇ Yeryüzüne inen yağışların bir kısmı geçirimli tabakalardan geçip yer altında geçirimsiz taba-
sini oluşturmaktadır. ka üzerinde birikir. Geçirimsiz tabaka üzerinde biriken bu sular yer altı sularını oluşturur.
ˇ Debilerine ve Rejimlerine Göre Akarsular: Akarsu yatağının belirli bir kesitinden sani- Yer altı sularının içinde bulunduğu tabakaya akifer denir.
yede geçen su miktarına debi (akım) denir. Akarsuların yataklarından geçen su miktarı ˇ Yer altı suları tatlı suların %31. 4 ’ünü oluşturur. Yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yerlere
yıl içerisinde iklim koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Akarsuların yıl içerisindeki kaynak adı verilir. Kaynaklar oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır:
seviyelerinde meydana gelen bu değişmelere akarsu rejimi denir. Akarsular rejimine göre EDİTÖR
ikiye ayrılır: ˇ a) Vadi ve Yamaç Kaynağı: Akarsu vadilerinin ve yüzey Vadi
şekillerinin yamaçlarından yeryüzüne çıkan sulardır. Yağış
a) Düzensiz Rejimli Akarsular: Akıttıkları su miktarı yıl içinde belirgin olarak değişen ve bazen miktarının fazla olduğu dönemlerde kaynaktan çıkan su mikta- Su
kuruyan akarsulardır. Ganj, İndus, Parana, Po akarsuları bu akarsulara örnektir. rı artarken, yağışın azaldığı dönemlerde su miktarı azalır. Su
b) Düzenli Rejimli Akarsular: Akıttıkları su miktarı yıl içinde belirgin olarak değişmeyen ve Tarım alanlarını sulama, içme ve kullanma suyu olarak yararla-
sürekli belirli seviyede su taşıyan akarsulardır. Amazon ve Kongo akarsuları bu akarsulara nır.
örnektir. ˇ b) Karstik Kaynak: Kolay çözülebilen kayaçların yaygın olduğu
ˇ Kurak bölgelerde yer alan ve ne zaman akışı geçeceği belli olmayan kuru derelerin rejimine arazilerde yer altındaki mağaraların içerisinde suların
epizodik rejimli akarsular denir. birikmesiyle ve bu suların mağara ağızlarından yüzeye
çıkmasıyla oluşan kaynaklardır. Suları kireçlidir.
ˇ Beslenme Kaynağına Göre Akarsular: Akarsular, yağmur, kar, buz erimeleri, göl ve yer
altı sularından beslenirler. Bazı akarsular sadece bir kaynaktan beslenirken bazı akarsu- ˇ c) Artezyen Kaynak: İki geçirimsiz tabaka arasındaki geçi-
lar farklı birçok kaynaktan beslenebilir. Farklı kaynaklarla beslenen ve farklı iklim rimli tabakada birikmiş olan suların insanların sondaj yoluyla
bölgelerinden geçen akarsular karma yapılı akarsuları oluşturur. Nil Nehri bu tür akarsu- yeryüzüne çıkarmasıyla oluşan kaynaklardır. Sulama ve içme
lara en güzel örnektir. suyu sağlamak amacıyla kullanılırlar.
