Page 31 - 10_cografya_ogretmenin

DOĞAL SİSTEMLER 29
ˇ c. Ria Kıyı Tipi: Akarsu vadilerinin sular altında kalması sonucu oluşurlar. Tektonik hare-
ketlerle çökme veya deniz seviyesinin yükselmesi (transgresyon) ile sular altında kalmış-
tır. Ülkemizde İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Güneybatı Anadolu’da Datça Yarımada-
sı kıyıları örnektir.
ˇ d. Dalmaçya Kıyı Tipi: Kıyıya paralel uzanan dağlar arasındaki vadilerin deniz yükselmesi
sonucu sular altında kalmasıyla oluşan adacık şeklindeki kıyı tipidir. Ülkemizde Akdeniz’de
Finike - Kaş arası, Hırvatistan’da Dalmaçya kıyıları örnektir.
ˇ e. Limanlı Kıyı Tipi: Alçak kıyılarda geniş vadilerin deniz suları altında kalmasıyla olu-
şurlar. Karadeniz’de Odessa Körfezi’nde, ülkemizde Büyük ve Küçük Çekmece kıyılarında
görülür.
ˇ f. Fiyort Kıyı Tipi: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşurlar. Norveç kıyıları
örnektir. Yüksek enlemlerde görülür.
ˇ g. Skyer Kıyı Tipi: Hörgüçkaya ve morenlerin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Fiyort kıyı tipinden farkı pek çok adanın bulunmasıdır. İsveç kıyıları bu nedenle Norveç
kıyılarından farklıdır. YAYINEVİ
ˇ h. Haliç Kıyı Tipi: Gel -git genliğinin fazla olduğu sığ okyanus kıyılarından akıntıların etki-
siyle oluşur. Kuzeybatı Avrupa kıyılarında (İngiltere, Hollanda, Almanya) görülür.
ˇ ı. Watt Kıyı Tipi: Sular altında kalan karaların, sular çekildikten sonra açığa çıkmaları ile
oluşur.
EDİTÖR
ˇ i. Mercanlı Kıyı Tipi: Mercan adı verilen canlı kalıntıları üst üste birikerek mercan adaları
ya da atol denilen şekilleri oluşturmaktadır. Bu tip kıyılara tropik kuşakta, Avustralya
çevresindeki kıyılarda rastlanılmaktadır.

NOT
Ülkemizde fiyort, skyer kıyı tipi enlemden; haliç, wattlı kıyı tipleri ise özel konumdan
dolayı görülmez.
7. YER ŞEKİLLERİNİN DİĞER OLUŞUM SÜREÇLERİ

ˇ a. Kütle Hareketleri: Kaya düşmesi, heyelan ve yer göçmesi kütle hareketlerinin başlıcala-
rıdır. Kaya düşmesi; eğimli yamaçlarda meydana gelir.
ˇ Heyelan; toprak örtüsünün, ayrılmış materyallerin ve kayaların eğim doğrultusunda yer de-
ğiştirmesidir. Heyelanın gerçekleşmesi için bazı koşulların olması gerekir. Eğim, tabakaların
suya doygun hâle gelmesi, tabakaların eğim doğrultusunda uzanmaları bu koşullardandır.

ˇ Yer göçmesi; karstik arazilerde fazla görülür. Bu tür olaylar yer altı mağaralarının tavan-
larının çökmesiyle gerçekleşir.
ˇ b. Kayaçların Ayrışması: Kayaların ayrışması fiziksel ve kimyasal olmak üzere iki şekilde
gerçekleşir. Fiziksel ayrışmada kayaçların kimyasal yapıları değişmez. Sıcaklık farkının
çok olduğu yerlerde kayaç yüzeyi soğumayla büzülür ve zamanla kayaçtan parçalar kopar.
Kayaçların kimyasal olarak çözünmesi suyun etkisiyle gerçekleşir. Çözünme sonucunda
kayacın kimyasal yapısı da değişir.