Page 10 - 12_edebiyat_ogretmenin

8 GİRİŞ

o Yaşanılan teknolojik gelişmeler de dilin değişimine neden olmuştur. Dil değişiminde kentleşme
başta olmak üzere telefon, radyo, sinema, televizyon, bilgisayar ve internet gibi teknolojik olu-
şumlar etkili olmuştur. Teknolojinin gelişimiyle birlikte dile yeni sözcükler girmeye başlamıştır.
Alınan her teknolojik ürünün adı bir kavram olarak dile girmiş ve zamanla dile mal edilmiştir.
Aynı zamanda bilgisayar ve internet kullanımının giderek yaygınlaşması, yeni bir iletişim dilini de
ortaya çıkarmıştır. Oluşan sosyal medya dili, standart dil üzerinde de etkili olmaya başlamıştır.
Yapılan araştırmalar, sosyal medya dilinin Türkçenin bozuk, hatalı ve özensiz kullanımına neden
olduğunu göstermektedir.
İLK ÖRNEKLERDEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇENİN ÖNEMLİ SÖZLÜKLERİ
o Bir dilin belli bir çağda kullanılan ya da bütün sözcüklerini ve deyimlerini alfabetik olarak sırala-
yan, tanımlarını yapan, başka dillerdeki karşılıklarını veren, bazen örnek cümlelerini de kapsa-
yan eserlere "sözlük" denir. Sözlükler bir dilin söz varlıklarını yansıtan kaynaklardır.
YAYINEVİ Ülkeler
arası alışverişler ve insanların dil öğrenme istekleri sonucunda ortaya çıkmış eserlerdir. Geçmiş-
ten günümüze, birçok millet tarafından değişik alanlara yönelik çeşitli sözlükler yazılmıştır. Can-
lı bir varlık olan dilin değişim ve gelişimine bağlı olarak sözlükler de yenilenmiş ve yapılan ekle-
melerle geniş hacimli yapıtlar ortaya çıkmıştır. Birçok dilde olduğu gibi Türkçede de hacimli
sözlük çalışmaları yapılmıştır.
o Türkçenin tarihî gelişimine bakıldığında Kaşgarlı Mahmud’un “Divanü
Lügât’it Türk” adlı eserinin Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olduğu görü-
lür. 1072 yılında yazılmaya başlanan bu eser; Araplara Türkçeyi öğret-
mek, Türkçenin güzelliklerini göstermek ve özelliklerini tanıtmak ama-
cıyla kaleme alınmıştır. Eserde Türkçe sözcüklerin Arapça karşılıkları
EDİTÖR
verilmiş ve sözcükler cümle içinde kullanılarak örneklendirilmiştir. Eser-
de 7500 Türkçe sözcük ve açıklaması, dil bilgisi kuralları ve bir de hari- Divan-ü Lügât'it Türk
ta bulunmaktadır. Türk dili için bir hazine niteliğinde olan bu eser; Gök-
türk, Uygur ve Karahanlı dönemi (Eski Türkçe Dönemi) metinlerini çözmede kullanılabilecek en
önemli sözlüktür.
o 11. yüzyılda yazılan Divanü Lügât’it Türk’ten sonra Harezm, Kıpçak,
Çağatay ve Osmanlı sahalarında yazılan sözlükler dikkat çeker. Ha-
rezm sahasında Zemahşeri’nin yazmış olduğu “Mukaddimet-ül Edep”
adlı eser en eski sözlüklerimizden biridir. İçeriği bakımından Divanü
Lügât’it Türk’ü tamamlayan eserlerden biri olarak anılabilir. Eser Arap-
ça-Farsça-Türkçe-Moğolca olarak düzenlenmiştir.
Mukaddimet-ül Edep
o Kıpçak sahasında yazılan “Codex Cumanicus” adlı eser de Türkçenin
önemli sözlük çalışmaları arasında sayılabilir. Bu eser yazı dilini değil, Kıpçakların konuşma
dilini, ağızlarını yansıtır. Eser Latince-Farsça-Kıpçakçadır. İtalyanlar ve Almanlar tarafından 14.
yüzyılda derlenen bu eser, iki bölümden oluşur.

o Çağatay Dönemi’ne gelindiğinde Türk edebiyatının en önemli isimlerin-
den olan Ali Şir Nevai ve onun eserlerinin, Türkçeye ayrı bir itibar ka-
zandırdığı görülür. Birçok ismin, sadece Ali Şir Nevai’nin eserlerini an-
lamak adına dahi sözlükler oluşturduklarına şahit olunur. 16. yüzyılda,
Anadolu’da kim tarafından yazıldığı bilinmeyen “Abuşka Lügati” de bu
eserlerden biridir. Ayrıca Ali Şir Nevai’nin “Muhâkemetü’l Lügateyn”
adlı eseri de önemli sözlük çalışmalarındandır. Eserde Türkçe ve Faşça Muhâkemetü'l
karşılaştırılmış ve Türkçenin Farsçadan üstün olduğu dile getirilmiştir. Lügateyn