Page 63 - 8_vip_Turkce_Konu

Fiilde Çatı 111

FİİLDE ÇATI

Kazanım: Fiillerin çatı özelliklerinin anlama olan katkısını kavrar.

Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir. Konumuzun
isminden de anlaşılacağı üzere çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlele-
YAYINEVİ
rinde çatı aranmaz. Fiil çatısı, öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere iki yönden incelenir.

ÖZNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI

Özne-yüklem ilişkisinde öznenin, eylemin bildirdiği işi nasıl yaptığı önemlidir. Özne-yüklem
ilişkisine göre fiiller dörde ayrılır: Etken, edilgen, dönüşlü ve işteş çatılı fiiller.

ETKEN FİİL
EDİTÖR
İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.

¾ “Babam her gün kitap okuyor.” cümlesinde “okuma” eylemini yapan bir özne (babam) vardır.
İşi yapan gerçek bir özne olduğu için bu cümlenin yüklemi etkendir.

¾ “Bu kitabı dün aldım.” cümlesinde “alma” eylemini gerçekleştiren bir özne vardır. Ama bu
cümlede bir sözcük olarak verilmemiştir. Özne bir sözcük olarak verilmese de cümlenin
öznesi gizli olsa da cümlede işi yapan belli olduğu için bu cümlenin yüklemi çatısına göre
etkendir.

¾ “Bahar gelince ağaçlar güzelleşti.” cümlesinde olduğu gibi sadece canlı varlıklar değil, insan
dışındaki varlıklar da özne görevini üstlenebilir. Yukarıdaki cümlede “güzelleşen” ağaçlar-
dır. Cümlede gerçek özne olduğuna göre, bu cümlenin eylemi çatısına göre etkendir.

W W… VIP NNT
Etken fiiller, nesne-yüklem ilişkisine göre geçişli veya geçişsiz olabilir.
¾ “Benim sözlerimi herkes anladı.” cümlesinde “anlama” işini gerçekleştiren gerçek özne
“herkes” sözüdür. Yükleme sorulan “neyi” sorusuna cevap veren “sözlerimi” ise nesnedir.
Öyleyse bu cümlenin yüklemi öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.