Page 64 - 8_vip_Turkce_Konu

112 Fiilde Çatı

EDİLGEN FİİL
İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir. Edilgen çatılı fiillerde özne işi
yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-l”
veya “-n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.

¾ “Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.” ¾ “Bütün sokaklar temizlendi. / Kapı
cümlesinde “atma” işini gerçekleştiren hızlı hızlı vuruldu.” cümlelerinde yüklem
yoktur. Onun yerine “atılma” eyleminden durumundaki fiiller “-l- ve -n-” eklerini
etkilenen “futbolcu” vardır. “Futbolcu” almıştır. Ayrıca “temizlenme ve vurulma”
işi yapan değil de yapılan işten etkilenen eylemlerini yapan gerçek bir özne de bu
durumunda olduğundan cümlede “sözde cümlelerde verilmemiştir. Onların yerine
işten etkilenen “bütün sokaklar, kapı”
özne” görevindedir. O hâlde “atıldı” eyle- sözcükleri özne görevini üstlenmiştir.
mi çatısına göre edilgendir.
Dolayısıyla bu cümleler edilgen çatılıdır.
Edilgen fiiller, nesne-yüklem ilişkisine göre daima geçişsizdir. Çünkü edilgen fiillerde nesne gibi
görünen öge, daima sözde öznedir. YAYINEVİ
¾ “Kardeşim, kırtasiyeden güzel bir kalem ¾ “Kırtasiyeden güzel bir kalem alındı.”
cümlesi ise öznesine göre etken değil,
aldı.” cümlesinde “alma” işini yapan özne
edilgendir. Çünkü cümlede “alma” işini
(kardeşim) vardır. Cümle, gerçek öznesi yapan gerçek bir özne yoktur. Bu cümlede
EDİTÖR
eylem başkası tarafından yapıldığı için
olduğu için etkendir. Alma işinden etki-
öznesine göre edilgendir. Edilgen fiiller
lenen bir öge, yani nesne cümlede vardır: nesnesine göre daima geçişsiz olduğuna
göre “alınma” eylemi geçişsizdir. Demek
güzel bir kalem. Öyleyse bu cümle öznesi-
ki cümle öznesine göre edilgen, nesnesine
ne göre etken, nesnesine göre geçişlidir. göre geçişsizdir.
DÖNÜŞLÜ FİİL
Öznenin işi yaparken aynı zamanda o işten etkilendiğini gösteren fiillerdir. Dönüşlü fiillerde
özne hem işi yapan hem de işten etkilenendir. Dönüşlü fiiller nesne almaz ve edilgen çatılı
fiillerle aynı ekleri alır. (-l, -n)
¾ Kızlar süslendi; delikanlılar güzelce giyin- ¾ Uzun uzun etrafa bakındım, sonra da içeri
di. girdim.

¾ Adam birdenbire ileri atıldı. ¾ Uzaktan, köyün ışıkları göründü.
Verilen cümlelerde yüklemde “-l , -n” ekleri olmasına rağmen gerçek özne kullanılmıştır. Dolayı-
sıyla bu fiiller dönüşlü çatılıdır.
İŞTEŞ FİİL
Bir işin birden fazla kişi tarafından yapıldığını belirten fiillerdir. İşteş fiiller “-ş” ekiyle yapılır.
İşteşlik anlamı “birlikte” ya da “karşılıklı” olabilir. (Dövüşmek, uçuşmak, gülüşmek, görüşmek... )