Page 9 - 10_edebiyat_ogretmenin

GİRİŞ 15

UYGUR ALFABESI
ˇ Türklerin Göktürk alfabesinden sonra kullandıkları
alfabedir. VIII. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar Doğu
Türkistan’dan İstanbul’a kadar geniş bir alanda kul-
lanılmıştır.
ˇ Bu alfabe Arami kökenli Soğd alfabesinden çıkmış-
tır. Genellikle Uygur yazısı olarak bilinir.
ˇ Uygur alfabesiyle yazılmış eserlerin çoğunu Bu-
dizm, Maniheizm ve Hristiyanlığa ait metinler mey-
EDİTÖR YAYINEVİ
dana getirir. Sekiz Yükmek, Altun Yaruk, Çaştani
Hikâyesi, Kalyanamkara Papamkara gibi Uygur eserleri bu alfabeyle yazılmıştır.
Uygur eserleri içinde Göktürk alfabesiyle yazılan tek eser “Irk Bitig” adlı fal kitabıdır.
ˇ Bu alfabe Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra da kullanılmıştır. Kutadgu Bilig’in üç
nüshasından biri Uygur harfleriyle yazılmıştır.
ˇ 18 harften oluşan alfabenin 4’ü sesli 14’ü sessiz harftir. Arap alfabesinde olduğu gibi
harfler başta, ortada ve sonda farklı biçimde yazılmaktadır.

ARAP ALFABESI
ˇ Tarih boyunca Türklerin en uzun süre kullandığı alfabedir. Türkler’in İslâm’a girmeye
başladıkları IX. yüzyıldan itibaren kullanılmıştır. Hâlâ bu alfabeyi kullanmaya devam
eden Türk toplulukları vardır.
ˇ Türkçeyi Arap harfleriyle ilk defa yazanlar Karahanlılar olmuştur.
ˇ Mevcut bilgilere göre bu alfabeyle yazılan ilk metin Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserdeki
yazılardır. Karahanlı, Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin resmi alfabesi olmuştur.
KIRIL ALFABESI
ˇ Rusya’nın, Orta Asya’da yaşayan ve hakimiyeti
altına aldığı Türk devletlerine ve toplumlarına
zorla kabul ettirdiği bir alfabedir.
ˇ Otuz sekiz harften oluşan kiril alfabesinde on bir
harf sesli, geri kalan harfler ise sessiz harf statü-
sündedir. Soldan sağa doğru yazılır.

LATIN ALFABESI
ˇ 1928’de Atatürk’ün yaptığı harf inkılabıyla Türkiye
Türkçesinin yazımında kullanılan en son alfabe
Latin alfabesidir.
ˇ Bu alfabe bugün Türkiye’den başka Kıbrıs ve Yu-
goslavya’daki Türklerce de kullanılmaktadır.
ˇ 29 harften oluşan bu alfabenin 21’i sessiz, 8’i sesli
harftir. Soldan sağa doğru yazılır.
ˇ Harfler birbiriyle bitiştirilerek de bitiştirilmeyerek
de yazılabilir. Bu alfabede yer alan harfler asıl La-
tin alfabesinden farklıdır. Asıl Latin alfabesindeki
“q/Q”, “x/X” ve “w/W” harfleri yoktur. Buna karşılık Türkçenin ses varlığı içinde yer
alan ı, ö, ü, ğ, ç ve ş harfleri Latin alfabesine eklenmiştir.