Page 6 - 5. Sınıf Bursluluk Sınavı Konu Anlatımlı

1. TEMA

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen kopmadan ka-YAYINLARI
KELİMELERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ Mecaz Anlam
• Tek başına bir anlamı olan ses birliklerine sözcük (kelime) • Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen koparak kazan-
denir. dığı yeni anlama mecaz anlam denir.
• Sözcükler kullanıldıkları cümle içinde farklı anlamlara gele- Örnek:
bilir.
› Boş bakışlarıyla herkesi şaşkına çevirdi. (Anlamsız)
Gerçek (Temel) Anlam › Bebeğin çok tatlı bir gülüşü vardı. (Sevimli, hoş)
• Bir kelimenin aklımıza gelen ilk anlamına yani herkesçe bili- › Sorunun cevabı, ince hesaplarla bulunuyordu. (Ayrıntılı)
nen yaygın anlamına gerçek anlam denir.
• Gerçek anlam, kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. { Not: Mecaz anlamlı kelimelerin gerçek anlamla hiçbir
ilgisi kalmaz. Atasözlerinde, deyimlerde, şiirlerde kelimeler
Örnek:
genellikle mecaz anlamıyla kullanılır.
› Kanadı kırık kuş ısrarla uçmaya çalışıyordu. (Vücudu
tüylerle örtülü, gagalı, iki ayaklı, iki kanatlı hayvanların Terim Anlam
ortak adı)
• Bilim, meslek, spor ya da sanat dallarıyla ilgili sözcüklere
› Şehrin dışında geniş bir arazi almıştı. (Alanı büyük olan, terim anlamlı sözcük denir.
makro, dar karşıtı)
Örnek:
› Kapıyı anahtarla açamayınca çilingir çağırdı. (Kilidi açıp
kapamak için kullanılan araç) › Birçok müzik aleti çalabiliyordu ancak nota bilgisi sınır-
EDİTÖR
lıydı. (Müzik terimi)
Yan Anlam › Yapım ekleri sözcüklerin anlamını değiştirirken çekim
• ekleri sözcüklerin anlamını değiştirmez. (Dil bilim teri-
zandığı yeni anlamlara yan anlam denir. mi)
• Yan anlamda sözcük, gerçek anlamından farklıdır ancak ta- › Ege Bölgesi’nde birçok delta ovası var. (Coğrafya te-
mamen uzaklaşmamıştır. rimi)
Örnek:
{ Not: Terim anlamlı kelimelerin belirli bir alana özgü oldu-
• “Masanın ayağı kırıldı.” cümlesinde “ayak” kelimesi yan an- ğunu unutmamak gerekir. Bu sözcükler okunduğunda veya
lamda kullanılmıştır. Çünkü ayak kelimesinin gerçek anla- duyulduğunda ait oldukları alanı çağrıştırır.
mı, “bacakların bilekten aşağısında bulunan ve yere basan
bölümü”dür. Bu cümledeyse “masanın yerden yüksekte dur- Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
masını sağlayan dayanaklardan her biri” anlamında kullanıl- • Yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı
mıştır. Yani gerçek anlamıyla bir anlam yakınlığı vardır. sözcükler denir.
• “Geminin burnu havaya kalkınca yolcular korktu.” cümlesin- Örnek:
de “burun” kelimesi yan anlamda kullanılmıştır. Bu kelime-
nin gerçek anlamı “alınla dudak arasında bulunan, çıkıntılı › Konuk → Misafir › Millet → Ulus
koklama ve solunum organı”dır. Bu cümlede ise “bazı şeyle- › Duygu → His › Tedbir → Önlem
rin ön ve sivri bölümü” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla › Hatıra → Anı › Kanun → Yasa
gerçek anlamıyla bir anlam yakınlığı vardır. › Sene → Yıl › Görev → Vazife

› Uçağın kanadı koptu. › Okul → Mektep › Vatan → Yurt
› Yol ağzına bina yapmış. › Çare → Deva › Uzak → Irak
› İstanbul Boğazı bu akşam çok güzel. › Beyaz → Ak › Mesaj → İleti

Türkçe 7