Page 15 - 6-sinif-turkce-vip-konu

BIÇIM BILGISI 4. BÖLÜM 36

Kazanım: Ek, kök ve gövdeyi bilir, ayırt eder. Çekim eklerinin işlevlerini ayırt eder.
Çekim eklerinin cümleye kattığı anlamları öğrenir. Basit, türemiş ve birle-
şik kelimeleri ayırt eder.

SÖZCÜĞÜN YAPISI
Sözcükleri yapıları bakımından incelediğimizde kimi sözcüklerin hiçbir ek almadan tek
Örnek EDİTÖR YAYINEVİ
başına kullanıldığını, kimilerinin ise anlamını değiştiren ve cümledeki görevini belirleyen
birtakım ekler alarak kullanıldığını görürüz. Bu durumda sözcüklerin kök ve ek adını verdi-
ğimiz bölümlerden oluştuğunu söyleyebiliriz:
KÖK
Bir sözcüğün aldığı bütün ekler atıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçasına
kök denir.
Örnek
F “yırt-ıcı-lar-ın” sözcüğünün aldığı ekler atılınca geriye “yırt-” kökü kalır.

Sözcük kökleri ikiye ayrılır:

İSİM (AD) KÖKLERİ
Örnek
"-mak/-mek" mastar ekini almayan köklere
isim kökü denir. F gül- (gülmek eylemi) → fiil kökü
gül (çiçek) → isim kökü
Örnek F diz- (dizmek eylemi) → fiil kökü

F göz, kitap, sarı, baş, çiçek, kalem... diz (bacağın bir bölümü) → isim k.
F yaz- (yazmak eylemi) → fiil kökü
yaz ( İlkbahar ile sonbahar arasın-
daki sıcak mevsim → isim k.
EYLEM (FİİL) KÖKLERİ
İş, oluş, hareket bildiren köklere fiil kökle-
ri denir. Bunlar "-mek/-mak" mastar ekiyle NOT
anlamlı bir biçimde okunabilir.
Aralarında anlam yakınlığı olan ve hem
ad hem eylem olarak kullanılabilen
sözcüklere ortak köklü (kökteş) sözcük
F yat-, yürü-, oku-, bil-... denir.

Örnek
NOT
F Bu boya çok güzel görünüyor.
Yazılışları aynı ancak anlamları farklı “boya” isim kökü (boyamaya yara-
olan ve aralarında hiçbir anlam ilişkisi yan madde)
bulunmayan sözcükler de vardır. Böy- F Şu duvarı hemen boya.
le sözcüklere sesteş (eş sesli) sözcük “boya” fiil (eylem) kökü (boyama
denir. işi)