Page 253 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 253
GEZ
GEZİ YAZILARININ ÖZELLİKLERİ VE TARİHSEL GELİŞİMİİ YAZILARININ ÖZELLİKLERİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ 9. ÜNITE 253
GEZİ Y
GEZİ YAZISIAZISI
• Bir yazarın, çeşitli sebeplerle yurt içinde veya yurt dışında gezdiği ve gördüğü yerlerdeki gözlem, tespit, deneyim ve
yorumlarını canlı ve etkileyici bir dille aktardığı yazı türüne gezi yazısı denir.
• Gezi yazılarının oluşturulmasındaki en önemli husus gözlemdir. Bu yazılarda gözleme dayalı ayrıntılar okuyucunun
ilgisini çekecek bir üslupla aktarılmalıdır.
GEZI YAZILARININ ÖZELLIKLERI
Gezi yazılarında çoğu kez kronolojik zamanlı plan uygu- Bu türde fotoğraf ve benzeri görsel imkanlardan yarar-
lanır. lanılabilir.
EDİTÖR YAYINLARI
Gezi yazılarında yazar açıklayıcı anlatım, öyküleyici an-
Gezi yazılarında da kendinden önceki söylenmişlerden, latım, betimleyici anlatım ve tartışmacı anlatım gibi bütün
yazılmışlardan ayrı olmak yani özgün olmak önemlidir.
anlatım yollarından yararlanabilir.
Gezip görülen yerleri okuyucunun daha iyi kavraması
Gezilip görülen yerlerin tarihî, ekonomik, sosyolojik, coğ- için örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme gibi düşün-
rafi özellikleri ayrıntılı bir şekilde ifade edilmelidir.
ceyi geliştirme yollarından da yararlanılabilir.
Gezi yazılarının toplumlar arasında kültür alışverişini Gezi yazıları öğretici metinlerden olsa da bu yazılarda
sağlayıcı bir rolü vardır. kullanılan üslubun canlı ve etkileyici olması gerekir.
GEZI YAZISI TÜRÜNÜN TARIHSEL GELIŞIMI
• Gezi türünün ilk önemli eserlerini verenlerin başında şüphesiz Venedikli ünlü gezgin Marco Polo ile yine ünlü Arap
gezgini İbn-i Batuta gelir.
• Marco Polo, Yakın Doğu ve Orta Asya ülkelerini kapsayan uzun bir yolculuğa çıkmış ve bu yolculuğunda gezip gör-
düğü yerleri anlatan bir eser yazmıştır. Birçok dile çevrilen bu eser gezi türünün ilk klasik örneklerinden biri sayılır.
• Arap gezgini İbn-i Batuta da Anadolu, Harezm, Maveraünnehir ve Horasan’ı dolaşarak oralarda yaşayan Türklerin
toplumsal özelliklerini anlatan bir kitap yazmıştır.
TÜRK EDEBIYATINDA GEZI YAZISI
• Eski Türk edebiyatında gezi yazılarına seyahatname denmiştir. Türk edebiyatındaki ilk seyahatname tanınmış de-
nizcilerimizden Seydi Ali Reis’in “Mir’atü’l-Memalik” (Ülkelerin Aynası) adlı eseridir. Eser Portekizlilere karşı sava-
şırken Hint Denizi’nde fırtınaya yakalanıp Gücerat’ta karaya çıkan Seydi Ali Reis’in Hindistan, Afganistan, Buhara
ve Maveraünnehir yoluyla Edirne’ye dönüşünü anlatmaktadır.
• Kâtip Çelebi’nin “Cihannüma” adlı eseri de gezi yazılarında rastlanan birtakım özellikleri içermektedir. Kâtip Çelebi,
Osmanlı ülkesinin birçok yerini dolaşmış ve eserinde gördüğü bu yerlerle ilgili ayrıntılı bilgiler vermiştir. Yine Piri
Reis’in “Kitab-ı Bahriye” adlı eseri gezi yazılarına ait özellikler içermektedir.
• Edebiyatımızda gezi yazısı türünde ilk büyük ve önemli eserin yazarı Evliya Çelebi’dir. “Seyahatname” adını taşıyan
on ciltlik eserinde Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde ve dışında gezip gördüğü yerleri anlatır. Bu
yerler arasında Bursa, İzmir, Trabzon gibi şehirlerimiz yanında Avusturya, Hicaz, Mısır, Habeşistan ve Dağıstan
gibi yabancı ülkeler de bulunmaktadır. Evliya Çelebi’nin eserinden XVII. yy toplumumuzun zengin kültür özelliklerini
öğrenmek mümkündür. Anlatımdaki sadelik, içtenlik ve söyleşi havası da eser için ayrı bir üstünlük sayılır.
• XVII. yy.da hac yolculuklarını anlatan birtakım gezi yazıları ile birlikte Avrupa ve Yakın Doğu ülkelerine gönderilen
elçilerimizin yazdıkları sefaretnameleri de birer gezi yazısı sayabiliriz. Bu eserler arasında gezi türünün özelliklerini
en belirgin biçimde taşıyanı Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin “Fransa Sefaretnamesi”dir. Yazar bu eserinde
Lale Devri’nde Fransa’da elçilik yaparken gördüklerini etkileyici bir üslupla anlatmıştır.
