Page 19 - 6. Sınıf VIP Türkçe Konu Anlatımlı
P. 19
SÖZ GRUPLARINDA ANLAM 17
DEYİMLERİN ÖZELLİKLERİ Deyimlerin çoğunda kelimeler gerçek
Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Deyim- anlamından çıkarak mecaz anlam ka-
lerdeki sözcüklerin yerleri değiştirile- zanmıştır:
mez, herhangi biri atılamaz, yerlerine
başka kelimeler konulamaz: Örnek
Örnek F çantada keklik, kulağı delik, abayı
yakmak, devede kulak, hapı yut-
F “yüzün ak olsun” yerine “yüzün be- mak, hem nalına hem mıhına...
yaz olsun” denilemez. Bazı deyimler ise gerçek anlamlarını
1. Kelime öbeği ve mastar şeklinde oluşan YAYINEVİ
F “ocağına incir ağacı dikmek” ye- korumuştur:
rine “ocağına çam ağacı dikmek”
denilemez. Örnek
F ismi var cismi yok, âdet yerini bul-
Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır. Az sun, yükte hafif pahada ağır, özrü
sözle çok şey anlatır:
kabahatinden büyük...
Örnek
F Çam sakızı çoban armağanı Bazı deyimler isim tamlaması veya sıfat
tamlaması şeklindedir:
F Dilinde tüy bitmek
Örnek
Deyimler en az iki sözcükten oluşur.
Bazı deyimler şu yollarla oluşmuştur: F Aslan payı (İsim tamlaması)
F
Yarım adam (Sıfat tamlaması)
deyimler:
Örnek
Atalarımızın, deneyimleri sonucu ortaya
F EDİTÖR ATASÖZLERİ
ağzı açık, kulağı delik, eli uzun, kaş-
koydukları öğüt ve ders verici, yol göste-
la göz arasında; bulanık suda balık
rici, kalıplaşmış ve halka mâl olmuş özlü
avlamak, dikiş tutturamamak, bel
sözlerine atasözü denir.
bağlamak, çenesi düşmek...
Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Ata-
2. Bazı deyimler cümle şeklinde olur, bun- ATASÖZLERİNİN ÖZELLİKLERİ
ların bir kısmı gerçek olaylara ya da öy- sözlerine sözcük eklenemez ve atasöz-
kücüklere dayanır. lerinden sözcük çıkarılamaz. Atasözle-
rindeki herhangi bir sözcüğün yerine
Örnek eş anlamlısı, zıt anlamlısı veya başka
sözcük getirilemez:
F Ağzı olan konuşuyor.
F Dostlar alışverişte görsün. Örnek
F Sağ elinin verdiğini sol elin görme-
Deyimler özel anlamlı sözlerdir. Deyim- sin. (doğru)
ler genel yargı bildirmez. Deyimler bir Sol el, sağ elin verdiğini görmesin.
durumu ifade etmek için kullanılan ka- (yanlış)
lıplaşmış sözlerdir, öğüt vermez:
