Page 25 - 10_cografya_ogretmenin
P. 25
DOĞAL SİSTEMLER 23
Akarsu Biriktirme Şekilleri
ˇ Akarsu biriktirme şekilleri; ırmak adası, birikinti konisi, birikinti yelpazesi ve ovadır. Akar-
suların biriktirme yapmasında yatak eğiminin azaltması, yükünün artması ve su miktarının
azalması etkilidir.
ˇ Irmak adası: Akarsu yatağının genişlediği ve yatak eğiminin azaldığı yerlerde oluşur.
ˇ Birikinti konisi: Eğimli yamaçlardan inen suların, bir düzlüğe ulaşması sonucunda taşıdıkları
materyalleri biriktirmeleriyle meydana gelen koni şeklinde birikintilerdir. Bu kabartılar-
dan bazılarının eğimi çok azdır ve yassı bir şekil oluşturur. Bu şekillere birikinti yelpazesi
YAYINEVİ
denir. Eskişehir’in İnönü ilçesinin bir bölümü böyle bir yerde bulunmaktadır.
ˇ Ova: Çevresine göre çukurda kalan, yüzeyi alüvyonlarla örtülü geniş düzlüklerdir. Dağ ete-
ği ovaları; yan yana oluşan birikinti konileri ile yelpazelerinin birleşmesi ve ileriye doğru
genişlemesi sonucunda oluşur. Taban seviyesi ovaları; genel taban seviyesi olan deniz ve
okyanuslara yakın yerlerde oluşur. Karstik ovalara polye de denir. Delta ovaları; akarsuyun
taşıdığı meteryalleri denize döktüğü yerde biriktirmesiyle oluşur. Ülkemizdeki deltaların
başlıcaları Çukurova, Göksu, Menemen, Bafra ve Çarşamba’dır.
NOT
Deltaların olduğu yerlerde gel - git olayının az, akarsuyun bol malzeme taşıması, denize
döküldüğü yerin sığ (derinlik az) olması gerekir.
EDİTÖR
2. RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ
ˇ Mekanik çözülmenin fazla olduğu, bitki örtüsünden yoksun, kurak alanlarda rüzgârlar daha
etkili olur. Özellikle dönenceler çevresinde, kara içlerinde (karasal iklimlerde), ülkemizde
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da etkilerine rastlanabilir.
Rüzgâr Aşındırma Şekilleri
Mantarkaya Yardang Tafoni
ˇ Mantarkaya (Şeytan Masası): Rüzgârların yüzeyden havalandırdıkları unsurlar kayalara
çarparak yer çekiminin etkisiyle kayaları alttan oyarlar.
ˇ Yardang: Birbirinden sırtlarla ayrılan oluklardır.
ˇ Tafoni (Oyuklar): Rüzgârın kayaçların ayrılmasıyla ortaya çıkan materyalleri taşıması
sonucunda meydana gelen oyuklardır.
ˇ Şahit Tepe: Sert tabakaların az, yumuşak tabakaların fazla aşınmasıyla oluşurlar.