Page 25 - 10_cografya_ogretmenin
P. 25

DOĞAL SİSTEMLER                                                            23
          Akarsu Biriktirme Şekilleri

              ˇ Akarsu biriktirme şekilleri; ırmak adası, birikinti konisi, birikinti yelpazesi ve ovadır. Akar-
             suların biriktirme yapmasında yatak eğiminin azaltması, yükünün artması ve su miktarının
             azalması etkilidir.
              ˇ  Irmak adası: Akarsu yatağının genişlediği ve yatak eğiminin azaldığı yerlerde oluşur.
              ˇ  Birikinti konisi: Eğimli yamaçlardan inen suların, bir düzlüğe ulaşması sonucunda taşıdıkları
             materyalleri biriktirmeleriyle meydana gelen koni şeklinde birikintilerdir. Bu kabartılar-
             dan bazılarının eğimi çok azdır ve yassı bir şekil oluşturur. Bu şekillere birikinti yelpazesi
                                                  YAYINEVİ
             denir. Eskişehir’in İnönü ilçesinin bir bölümü böyle bir yerde bulunmaktadır.
              ˇ  Ova: Çevresine göre çukurda kalan, yüzeyi alüvyonlarla örtülü geniş düzlüklerdir. Dağ ete-
             ği ovaları; yan yana oluşan birikinti konileri ile yelpazelerinin birleşmesi ve ileriye doğru
             genişlemesi sonucunda oluşur. Taban seviyesi ovaları; genel taban seviyesi olan deniz ve
             okyanuslara yakın yerlerde oluşur. Karstik ovalara polye de denir. Delta ovaları; akarsuyun
             taşıdığı meteryalleri denize döktüğü yerde biriktirmesiyle oluşur. Ülkemizdeki deltaların
             başlıcaları Çukurova, Göksu, Menemen, Bafra ve Çarşamba’dır.
            NOT
           Deltaların olduğu yerlerde gel - git olayının az, akarsuyun bol malzeme taşıması, denize
           döküldüğü yerin sığ (derinlik az) olması gerekir.
                      EDİTÖR
                      2. RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ

              ˇ Mekanik çözülmenin fazla olduğu, bitki örtüsünden yoksun, kurak alanlarda rüzgârlar daha
             etkili olur. Özellikle dönenceler çevresinde, kara içlerinde (karasal iklimlerde), ülkemizde
             İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da etkilerine rastlanabilir.

              Rüzgâr Aşındırma Şekilleri









                        Mantarkaya            Yardang               Tafoni


              ˇ  Mantarkaya (Şeytan Masası): Rüzgârların yüzeyden havalandırdıkları unsurlar kayalara
             çarparak yer çekiminin etkisiyle kayaları alttan oyarlar.
              ˇ  Yardang: Birbirinden sırtlarla ayrılan oluklardır.
              ˇ  Tafoni (Oyuklar): Rüzgârın kayaçların ayrılmasıyla ortaya çıkan materyalleri taşıması
             sonucunda meydana gelen oyuklardır.
              ˇ  Şahit Tepe: Sert tabakaların az, yumuşak tabakaların fazla aşınmasıyla oluşurlar.
   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30