Page 106 - 10_edebiyat_ogretmenin

104 DESTAN
Bu kaynaklar, efsanenin özelliğine göre olayı beslemekte ve geliştirmektedir. Bir efsanede bu
kaynakların hepsi etkili olabileceği gibi sadece bir kaynaktan beslenen efsaneler de olabilir.

ˇ Mitolojik Kaynaklar: Efsanelerin oluşumunda etkili olan kaynaklar arasında özellikle mito-
lojik kaynakların önemi büyüktür. Efsanelerdeki mitolojik kaynakların büyük bir bölümü
eski inanç sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Bu sistemin içinde tarihte olmuş veya olması
muhtemel gerçek olaylar olabileceği gibi, halkın veya anlatıcının muhayyilesinden kaynak-
lanmış hayali, “uydurma” unsurlar da olabilir. Özellikle gök cisimleri ve tabiat hadiseleriy-
le ilgili olan efsanelerde bu türden mitolojik kaynakları aramak gerekir.
YAYINEVİ
ˇ Tarihî Kaynaklar: Tarihî bir olay insanlar üzerinde önemli ve büyük bir etki ortaya çıkar-
mışsa bu olaylar zamanla efsaneleşebilir. Bu süreçte tarihî olay zamanla aslından ayrılır.
Olayın ilk halinden bazı ögeler kaybolur ve yeni unsurlar olaya dahil edilebilir. Çünkü halk,
efsanelerde tarihi olayı görmek istediği şekilde değiştirme eğilimindedir.

ˇ Dinî Kaynaklar: Dinî kahramanların maceralarının halkın hayal gücünün etkisiyle efsane-
leşmesi söz konusudur. Efsanelerin etkisiyle insanlar benimsedikleri dine daha bağlı hâle
gelmişlerdir. Bu anlamda efsanelerin didaktik bir özellik taşıdıkları da söylenebilir.

ˇ Hayali - Fantastik Kaynaklar: Bazı efsaneler tamamen hayal ürünü bir özellik gösterir.
Özellikle yer adlarıyla ilgili efsaneler bu kaynakla ilgilidir. Halk farklı bir görünüşü olan
EDİTÖR
bir kaya, taş veya tepeyle ilgili tamamen hayal ürünü bir efsane oluşturabilir.

Efsanelerin Diğer Türlerle İlişkisi

ˇ Efsaneler sözlü gelenek içinde dilden dile aktarıldığı için diğer anlatılarla özellikle de sözlü
anlatılarla çeşitli benzerlikler ve farklılıklar gösterebilir. Efsaneler diğer anlatı türlerinden
en fazla mit, masal, destan ve halk hikâyesi ile ilişkilidir.

Efsane - Mit İlişkisi

F Efsaneler mitlerin modernleşmiş şekli olarak kabul edilir. Öyleyse efsanedeki
olayların geçtiği zaman, mittekilerin zamanına göre daha yakın bir geçmişe aittir.

F Mitlerdeki olayların geçtiği dünya çok eski, bilinmeyen, mitolojik bir dünyadır.
Oysa efsaneninki bilinen, bizim dünyamızdır.
F Mitler her zaman bir kutsallık taşır. Oysa bu özellik efsanelerin tümünü kapsa-
maz. Bu, daha çok dinî konulu efsaneler için geçerlidir.
F Mitlerde tanrılar ve yarı tanrılar olduğu hâlde efsanelerde tarihî ve yarı tarihî
kahramanlar vardır. Görüldüğü gibi, mitlerdeki tanrıların yerini (her ne kadar o
tanrılar pek çok insanî özellikler taşıyor olsalar da) efsanelerde insanlar almıştır.