Page 11 - 10_edebiyat_ogretmenin

GİRİŞ 9
ˇ İslamiyet öncesinde yazılı edebiyat “Göktürk Edebiyatı” ve “Uygur Edebiyatı” olmak üzere
iki dönemde ele alınır. Bu dönemler; kullanılan alfabe, eserlerin oluşturulma şekilleri ve
içeriği bakımından birbirinden farklı özellikler göstermektedir.

a. Göktürk Dönemi Türk Edebiyatı
ˇ Göktürk Dönemi Türk edebiyatı, II. Göktürk Devleti’nin hükümdarı Bilge Kağan Dönemi’nin
mahsulleri olan ve toplamda üç abideden oluşan Orhun Abideleri’ni kapsamaktadır.

YAYINEVİ
Orhun Abideleri (Yazıtları)

ˇ Orhun Abideleri adıyla anılan yazıtlar; II. Göktürk Devleti’nin hükümdarı Bilge Kağan, Bilge
Kağan’ın kardeşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına diktirilmiş yazıtlardan meydana gelir. Bu
yazıtlar taşlara kazınmıştır ve yazıtlarda 38 harften oluşan Göktürk alfabesi (runik alfabe)
kullanılmıştır. Bu yazıtlardan ilk söz eden kaynak Cüveyni’nin Tarih-i Cihangüşa adlı kitabıdır.

Orhun Abideleri’nin önemi ve özellikleri şunlardır:
ˇ Orhun Abideleri; Moğolistan’ın kuzeyinde, Baykal Gölü’nün güneyinde, Orhun Irmağı
vadisindeki Kocho Saydam Gölü yakınlarındadır. Yazıtlar günümüzde Moğolistan sınırları
EDİTÖR
içerisindedir.

ˇ Türk dili, tarihi ve edebiyatı ile ilgili ilk yazılı belgelerdir. Yazıtlar aynı zamanda siyaset-
name özelliği de gösterir.
ˇ İçinde “Türk” kelimesinin geçtiği ilk yazılı belgelerdir.

ˇ Yazıda harfler birbiriyle birleştirilmemiş ve kelimeler iki nokta üst üste konularak birbi-
rinden ayrılmıştır.
ˇ Söylev (nutuk) türünde yazılmıştır.

ˇ Türk hitabet sanatının ilk örnekleridir.

ˇ Abidelerde genellikle sosyal devlet anlayışı görülür. Devlet - halk ilişkisi üzerinde duru-
lur.
ˇ Orhun Abideleri’ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yadrintsev bulmuştur. 1890’da bir Fin
heyeti, 1891’de de bir Rus heyeti incelemelerde bulunmuştur ancak yazıtları çözememiş-
lerdir. Yazıtları 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen çözmüştür.

ˇ Bilge Kağan ve Kül Tigin Yazıtlarını Bilge Kağan’ın yeğeni Yollug Tigin, Tonyukuk Yazıtı’nı
ise Tonyukuk’un kendisi yazmıştır.
ˇ Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini ve dünya görüşünü yansıtır.