Page 19 - 12_edebiyat_ogretmenin
P. 19
GİRİŞ 17
Dolaylama b) Yakın anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
o Bir sözcükle anlatılabilecek bir durumu, bir- Sağ salim, ağır aksak, tatsız tuzsuz, kırık
den fazla sözcükle anlatmaya "dolaylama" dökük, yalan yanlış…
denir. c) Karşıt anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
Söylenen Kastedilen Aşağı yukarı, iyi kötü, az çok, ileri geri, bü-
Derya kuzusu Balık yük küçük, alt üst, er geç…
Bacasız sanayi Turizm ç) Anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
On bir ayın sultanı Ramazan
Kara elmas Kömür Ivır zıvır, kem küm, abuk subuk, ecüş bü-
Beyaz perde Sinema cüş, şambur şumbur…
Kızıl gezegen Mars d) Biri anlamlı, biri anlamsız sözcüklerle
Yavru vatan Kıbrıs oluşanlar:
Minik serçe Sezen Aksu Saçma sapan, yarım yamalak, kalem ma-
File bekçisi Kaleci
lem, yırtık pırtık…
Güzel Adlandırma e) Yansıma sözcüklerle oluşanlar:
o Kırıcı olmamak ve olumsuz çağrışımlara Fışır fışır, tıkır tıkır, çatır çatır, horul horul,
neden olmamak amacıyla, bazı durumları YAYINEVİ
şırıl şırıl, zırıl zırıl, hışır hışır…
ya da kavramları ifade ederken seçece-
ğimiz kelimelere dikkat etmeliyiz. Örne- f) Durum eki almış sözcüklerle oluşanlar:
ğin “kör, sakat, herif, karı” gibi kelimeler Baştan ayağa, iyiden iyiye, günden güne…
kaba olduğundan “görme engelli, engelli, g) Eş anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
EDİTÖR
adam, kadın” kelimelerini kullanmamız ge- Şan şöhret, akıllı uslu, ses seda…
rekir. Deyimler
Ölüm meleği, onu çok sevdiği akşam vak- o Bir olay ya da durum karşısında söylenen
tinde yakalamıştı. → (Azrail)
kalıplaşmış sözlerdir. Deyimler, birden faz-
Görme engelli bir adam da yarışmaya katıl- la sözcüğün anlam ve yapı bakımından
mıştı. → (kör) zamanla kalıplaşarak oluşturduğu bir söz
Bu sabah son yolculuğuna uğurlandı. → bütünlüğüdür. Toplumun hafızasına yerleş-
(ölüme) miş ve yaygın bir kullanım alanına sahiptir.
Deyimlerin kullanımları genellikle mecaz
Üç harfl ilerden çok korkarım. → (cinlerden)
anlamlıdır.
SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM Deyimlerin Özellikleri:
İkilemeler o Deyimler genellikle tam yargı (cümle) özel-
o Aralarında çeşitli anlam ilgileri bulunan liği taşımayan, mecazlı ve kalıplaşmış ifa-
sözcüklerin, yeni anlamlar oluşturmak ya delerdir. Deyimi oluşturan sözcükler, ger-
da ifadeyi güçlendirmek amacıyla oluştur- çek anlamlarıyla düşünülmemelidir.
dukları sözcük grubuna "ikileme" denir. Boşta bulunmak, ağzı açıkta kalmak, ya-
İkilemeler yapı bakımından çeşitli yollarla kasına yapışmak, dilinde tüy bitmek, eli
oluşmuştur: koynunda kalmak, yüzü sirke satmak, kanı
donmak, gözünde tütmek, can atmak, kol
a) Aynı sözcüklerin tekrarıyla oluşanlar:
gezmek, küplere binmek, şeytana pabucu-
Tek tek, boş boş, güzel güzel, ağır ağır, nu ters giydirmek, bağrına taş basmak, eli
yavaş yavaş, hazin hazin, ters ters, canlı hafif, ağır başlı, tez canlı, büyük oynamak,
canlı... kısa kesmek...