Page 19 - 12_edebiyat_ogretmenin
P. 19

GİRİŞ                                                                      17
          Dolaylama                                b) Yakın anlamlı sözcüklerle oluşanlar:

          o   Bir sözcükle anlatılabilecek bir durumu, bir-     Sağ  salim,  ağır  aksak,  tatsız  tuzsuz,  kırık
             den fazla sözcükle anlatmaya "dolaylama"   dökük, yalan yanlış…
             denir.                                c) Karşıt anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
           Söylenen              Kastedilen           Aşağı yukarı, iyi kötü, az çok, ileri geri, bü-
           Derya kuzusu          Balık                yük küçük, alt üst, er geç…
           Bacasız sanayi        Turizm            ç) Anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
           On bir ayın sultanı   Ramazan
           Kara elmas            Kömür                Ivır zıvır, kem küm, abuk subuk, ecüş bü-
           Beyaz perde           Sinema               cüş, şambur şumbur…
           Kızıl gezegen         Mars              d)  Biri  anlamlı,  biri  anlamsız  sözcüklerle
           Yavru vatan           Kıbrıs            oluşanlar:
           Minik serçe           Sezen Aksu            Saçma sapan, yarım yamalak, kalem ma-
           File bekçisi          Kaleci            
                                                      lem, yırtık pırtık…
          Güzel Adlandırma                         e) Yansıma sözcüklerle oluşanlar:
          o   Kırıcı  olmamak  ve  olumsuz  çağrışımlara      Fışır fışır, tıkır tıkır, çatır çatır, horul horul,
             neden  olmamak  amacıyla,  bazı  durumları  YAYINEVİ
                                                      şırıl şırıl, zırıl zırıl, hışır hışır…
             ya  da  kavramları  ifade  ederken  seçece-
             ğimiz  kelimelere  dikkat  etmeliyiz.  Örne-  f) Durum eki almış sözcüklerle oluşanlar:
             ğin “kör, sakat, herif, karı” gibi kelimeler      Baştan ayağa, iyiden iyiye, günden güne…
             kaba olduğundan “görme engelli, engelli,   g) Eş anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
                      EDİTÖR
             adam, kadın” kelimelerini kullanmamız ge-     Şan şöhret, akıllı uslu, ses seda…
             rekir.                                Deyimler
             Ölüm meleği, onu çok sevdiği akşam vak-  o   Bir olay ya da durum karşısında söylenen
             tinde yakalamıştı. → (Azrail)
                                                      kalıplaşmış sözlerdir. Deyimler, birden faz-
             Görme engelli bir adam da yarışmaya katıl-  la  sözcüğün  anlam  ve  yapı  bakımından
             mıştı. → (kör)                           zamanla  kalıplaşarak  oluşturduğu  bir  söz
             Bu  sabah  son  yolculuğuna  uğurlandı.  →   bütünlüğüdür. Toplumun hafızasına yerleş-
             (ölüme)                                  miş ve yaygın bir kullanım alanına sahiptir.
                                                      Deyimlerin  kullanımları  genellikle  mecaz
             Üç harfl ilerden çok korkarım. → (cinlerden)
                                                      anlamlıdır.
          SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM                    Deyimlerin Özellikleri:
          İkilemeler                               o   Deyimler genellikle tam yargı (cümle) özel-
          o   Aralarında  çeşitli  anlam  ilgileri  bulunan   liği taşımayan, mecazlı ve kalıplaşmış ifa-
             sözcüklerin,  yeni  anlamlar  oluşturmak  ya   delerdir.  Deyimi  oluşturan  sözcükler,  ger-
             da  ifadeyi  güçlendirmek  amacıyla  oluştur-  çek anlamlarıyla düşünülmemelidir.
             dukları  sözcük  grubuna  "ikileme"  denir.      Boşta  bulunmak,  ağzı  açıkta  kalmak,  ya-
             İkilemeler  yapı  bakımından  çeşitli  yollarla   kasına  yapışmak,  dilinde  tüy  bitmek,  eli
             oluşmuştur:                              koynunda kalmak, yüzü sirke satmak, kanı
                                                      donmak,  gözünde  tütmek,  can  atmak,  kol
          a) Aynı sözcüklerin tekrarıyla oluşanlar:
                                                      gezmek, küplere binmek, şeytana pabucu-
             Tek  tek,  boş  boş,  güzel  güzel,  ağır  ağır,   nu ters giydirmek, bağrına taş basmak, eli
             yavaş  yavaş,  hazin  hazin,  ters  ters,  canlı   hafif, ağır başlı, tez canlı, büyük oynamak,
             canlı...                                 kısa kesmek...
   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24