Page 11 - 9_edebiyat_ogretmenin

EDEBİYATA GİRİŞ 9

Sanatsal Türler Öğretici Türler

Öğretici metinlerin aksine insanlarda este- Öğretici metinler günlük hayatın gerçekle-
tik bir zevk oluşturmak amacıyla, kurguya rini, tarihî olayları, felsefi düşünceleri ve
ve hayale dayalı olarak bir konuyu ele alan bilimsel gerçekleri anlatan metinlerdir.
metinlere sanatsal metinler denir. Sanatsal Genellikle kelimelerin ilk anlamlarıyla oluş-
metinlerin özellikleri şunlardır: turulduklarından, bu metinler her okuyanda
ˇ Öğretme ve bilgilendirme değil, çeşitli aynı izlenimleri bırakır. Öğretici metinlerin
duyguları yaşatma amacı güdülür. başlıca özellikleri şunlardır:
ˇ Sözcüklerin yan ve mecaz anlamlarına ˇ Öğretici türler, gazete ve dergilerin çık-
ağırlık verilir. masıyla yaygınlaşmıştır.
ˇ Dil sanatsal (şiirsel) işleviyle kullanılır. ˇ Gerçekler yorumlanmaz, olduğu gibi ak-
ˇ Estetik ve söyleyiş güzelliği ön plandadır. tarılır.
ˇ Dil göndergesel işlevde kullanılır.
ˇ Üslup kaygısı vardır. YAYINEVİ
ˇ Okuyucuya edebî bir zevk verme amacı ˇ İfadeler oldukça açık, duru ve yalındır.
güdülür. ˇ Bu metinlerin yazarı, anlatacağı konuyu
tarafsız bir tutumla yansıtır.
ˇ Nesnellik ve bilimsellik değil, öznellik
EDİTÖR
hâkimdir. ˇ Duygu ve hayale yer verilmez.
ˇ Gerçeğin kendisi değil, kurgulanmış biçimi ˇ Sözcükler genellikle gerçek anlamıyla
kullanılır.
anlatılır.
ˇ Okuyucuya bilgi vermek amaçlanır.

DİLİN KULLANIMINDAN DOĞAN TÜRLERİ

ˇ Yeryüzünde yaşayan diller, belli sayıdaki eski ana dillerin uzun bir tarihî seyir içinde değişik
kollara ayrılmasından oluşmuştur. Ayrı ayrı diller ve akraba diller arasındaki bu farklılaşma
yanında, aynı dil içinde birtakım dallanmalar da meydana gelebilmektedir. Bir dilin kendi
içinde alt kollara ayrılması, o dilin lehçe, şive ve ağızlarını oluşturur. Lehçe, şive ve ağızlar,
coğrafi ve sosyal etmenler nedeniyle bir dilin ses yapısı, şekil yapısı ve kelime hazinesi
bakımından zamanla birbirinden az çok ayrılmış olan kollarıdır.

LEHÇE (DİYALEKT)
ˇ Bir dilin bilinmeyen, karanlık bir devrinde (metinlerle izlenemeyen dönemlerde) kendisin-
den ayrılan, çok büyük ses ve şekil farklılıkları gösteren ve farklı bir dil olma yolunu tutan
kollarına lehçe denir. Lehçe, dilde ses ve yapı düzeyinde büyük farklılaşmaların ortaya
çıkmasıyla oluşur. Lehçelerin oluşmasında coğrafi ve kültürel etmenlerin rolü büyüktür.
Türk dilinin Çuvaşça ve Yakutça olmak üzere iki lehçesi vardır.