Page 15 - 2024-yurtdisi-cozumlu-konu-anlatimli

SÖZCÜKTE YAPI VE SES BİLGİSİ 75

Ɖ sonuç-u  sonucu 3. ÜNSÜZ DÜŞMESİ
Ɖ yurt-u  yurdu
“k” ünsüzü ile biten sıfatlara küçültme eki “-cik, cek” ya
da “- l” yapım eki getirildiğinde kelimenin sonundaki “k”
ŗ NOT sesi düşer.
( Arapça ve Farsça kökenli bazı sözcüklerde yumu- Ɖ minik-cik  minicik
şama (tonlulaşma) olmaz.
Ɖ sıcak-cık  sıcacık
( hukuk-u  hukuku alçak-l-dı  alçaldı
Ɖ
( sepet-i  sepeti yüksek-l-di  yükseldi
Ɖ
( ittifak-ı  ittifakı Ɖ çabuk-cak  çabucak
( devlet-e  devlete
4. ÜNSÜZ TÜREMESİ
ŗ NOT
Türkçeye yabancı dillerden giren bazı sözcüklerin
( Tek heceli sözcüklerin sonunda çoğunlukla yumu- sonuna ünlüyle başlayan bir ek ya da sözcük getirildi-
şama olmaz: ğinde, sözcüğün sonundaki ünsüz tekrarlanır:
( ak-ı  akı Ɖ hak-ınız  hakkınız
( hiç-i  hiçi Ɖ sır-ınız  sırrınız
( koç-um  koçum “et-, eyle-, ol-” gibi yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiil-
( göç-ü  göçü lerde ünsüz türemesi görülmektedir.
Ɖ hal- etmek  halletmek
( Özel adların yazımında ünsüz yumuşaması olmaz.
Ɖ af-eylemek  affeylemek
Yumuşama sadece söyleyişte olur:
Ɖ zan-etmek  zannetmek
( Zonguldak’a
Ɖ red-etmek  reddetmek
( Gemlik’in
Ɖ his-etmek  hissetmek
( Murat’a
( Ahmet’i
5. n-b ÇATIŞMASI

Türkçeye yabancı dillerden alınan kimi sözcüklerde
“b”den önce gelen “n”ler “m”ye dönüşür.
Örnek Soru
Türkçe sözcüklerin sonunda yumuşak ünsüzler (b, c, d, g)bulun- Ɖ çenber  çember
maz, sert ünsüzler (p, ç, t, k) bulunur. Böyle sözcükler, ünlü ile Ɖ tonbul  tombul
başlayan bir ek alınca sondaki sert ünsüzler yumuşar.
Ɖ kanbur  kambur
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük bu ku- canbaz  cambaz
ralın örneği değildir? Ɖ
A) İlerlemiş yaşına karşın saçının bir teli bile ağarmamış. Ɖ tanbur  tambur
B) Yurdunu on yıldır görmediğini söylüyordu.
ŗ NOT
C) Bizim sokağın kaldırımları onarılacaktır.
D) Tarla birkaç kez sürülünce toprağın verimi artıyor. ( Özel isimler ve birleşik sözcüklerde “n-b” çatışması
olmaz:
E) Anlattıklarının çoğu bilinen şeyler olduğu için ilgimi çekme-
mişti. ( İstanbul, Safranbolu, onbaşı, sonbahar, binbaşı
Çözüm
Öncülde belirtilen kural ünsüz yumuşamasıdır. B’de “yurt” söz-
cüğü C’de “sokak” sözcüğü, D’de “toprak” sözcüğü, E’de “çok”
sözcüğü yumuşamıştır. A’da “saç” sözcüğü ünlüyle başlayan bir
ek aldığı halde yumuşamamıştır.
Cevap A