Page 61 - 2024 KPSS TEK KİTAP KONU ANLATIMLI - DATA YAYINLARI

BÖLÜM 8 İNSAN HAKLARI

HAK, ÖZGÜRLÜK VE İNSAN HAKLARI Negat�f Statü Hakları (Koruyucu Haklar): K�ş�ler�, devlete ve
KAVRAMI topluma karşı koruyan hak ve hürr�yetlere negat�f statü hakları
den�r. Örneğ�n; d�n hürr�yet�, konut dokunulmazlığı...
Hak: Sözlükte “gerçek, sab�t ve doğru olmak, gerekmek, b�r şey�
gerçekleşt�rmek” anlamları yanında, “buyurmak, b�r kanunla Poz�t�f Statü Hakları (İsteme Hakları): K�ş�ler�n, toplumdan
sab�t hâle get�rmek; Tanrı veya �nsanlara karşı ödev, hukuk, �mt�- ve devletten �steyeb�lecekler� haklara poz�t�f statü hakları den�r.
yaz” anlamlarına gelmekted�r. Örneğ�n; eğ�t�m - öğret�m hakkı, sağlık hakkı...
Özgürlük: B�r hukuk düzen� tarafından düzenlenen gen�ş b�r Akt�f Statü Hakları (Katılma Hakları): K�ş�n�n, devlet �dares�ne
DATA YAYINLARI
serbestl�k alanını �fade eder. katılmasını ve s�yasal gücün kullanılmasını sağlayan haklara
İnsan hakkı: Her k�ş�n�n yalnızca �nsan olmak �t�bar�yle sah�p akt�f statü hakları den�r. Örneğ�n; seçme seç�lme hakkı, d�lekçe
bulunduğu değer� korumaya dönük eylem potans�yel�n�n başka- hakkı...
larınca tanınmasını ve her çeş�t dış müdahaleye karşı korunma-
sını gerekt�ren en üstün ahlak� �dd�a veya talept�r.
Karel Vasak’ın Tarihsel Bakımdan (Kuşaklara
İNSAN HAKLARININ NİTELİKLERİ
Göre) Sınıfl andırması
Evrensellik Fransız hukukçu Karel Vasak tarafından �nsan hakları dört
İnsan hakları evrenseld�r çünkü �ht�yaçlar ve kapas�telerle �lg�l� kuşağa göre sınıfl andırılmıştır.
olarak tüm �nsanlar �ç�n geçerl� olan kabullere dayanmaktadır.
İnsan doğası; d�l, d�n, köken, c�ns�yet g�b� ayrımlarla farklılaşma- B�r�nc� Kuşak İnsan Hakları: B�r�nc� kuşak hakların özell�ğ�,
dığından tüm �nsanlar �ç�n aynı olmalıdır. b�rey� korumaya yönel�k haklar olmasıdır. Devlet� sınırlandı-
ran bu haklar; k�ş�ye, devlet�n, toplumun ve üçüncü k�ş�le-
Doğuştan Kazanılma r�n dokunamayacağı özel, bağımsız b�r eylem alanı sağlar.
İnsan hakları, �nsanın doğuştan sah�p olduğu doğasından ve Örneğ�n; yaşam hakkı, k�ş� güvenl�ğ�, mülk�yet hakkı, seç�m
n�tel�ğ�nden kaynaklanan, k�ş�l�ğ�nden ayrılmaz haklardır. hakkı...

Bireye Ait Olma
İk�nc� Kuşak İnsan Hakları: İk�nc� kuşak hakların doğuşu-
İnsan haklarının öznes� b�reyd�r. İnsan hakları genelde b�rey
haklarıdır. Çünkü topluluk, cemaat, grup, sınıf ve toplumlar nun temel�nde, Sanay� Devr�m�, bu ekonom�k ve sosyal dönü-
b�reylerden oluşan �l�şk� ağlarıdır. şümün yarattığı ve der�nleşt�rd�ğ� sosyal sınıfl ar arasındak�
sosyal eş�ts�zl�kler ve �şç� sınıfının bu eş�ts�zl�klere gösterd�ğ�
Mutlaklık tepk� ve eylemler vardır. Örneğ�n; çalışma hakkı, d�nlenme
hakkı, konut hakkı, send�ka hakkı, grev hakkı, sağlık hakkı,
İnsan haklarının varlığı h�çb�r kayda ya da şarta bağlanamaz. sosyal güvenl�k hakkı...
İnsan haklarının kapsamı daraltılamaz, kısıtlanamaz.

Vazgeçilmezlik
İnsanlar, �nsan haklarına doğuştan sah�p olmaktadırlar. Bu Üçüncü Kuşak İnsan Hakları: Üçüncü kuşak haklar, �nsan-
nedenle �nsanlar, haklarını sözleşme yoluyla başkasına devre- cıl b�r toplum yaşamı düşünces�n�n anlatımıdır. Hem b�rey-
demeyeceğ� g�b� bunlardan vazgeçemezler. lere, hem de toplumun tümüne a�tt�r. İnsan �ç�n gerekl� olan
dayanışma ortamını yaratab�lmekt�r. Örneğ�n; �let�ş�m hakkı,
barış hakkı, çevre hakkı, gel�şme hakkı...
İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Jellinek’in Sınıfl andırması Dördüncü Kuşak İnsan Hakları: Dördüncü kuşak haklar,
b�l�msel ve teknoloj�k gel�şmeler�n yol açacağı olumsuz gel�ş-
Geleneksel b�r yaklaşımla haklar, poz�t�f haklar ve negat�f hak- melere yönel�k ortaya çıkan haklardır. Örneğ�n; kent hakkı,
lar olmak üzere b�r sınıfl andırmaya tab� tutulmaktadır. Alman ekos�stem hakkı...
Hukukçusu Jell�nek’�n yaptığı sınıfl andırmaya göre haklar üçe
ayrılır.

732