Page 18 - 2024 kpss vatandaşlık çalışma yaprakları data
P. 18
İNSAN HAKLARI KPSS VATANDAŞLIK
İNSAN HAKLARI
İnsan hakkı; her kişinin yalnızca insan olmak itibariyle sahip bulunduğu değeri korumaya dönük eylem potansiyelinin başkalarınca tanın-
masını ve her çeşit dış müdahaleye karşı korunmasını gerektiren en üstün ahlaki iddia veya taleptir.
İNSAN HAKLARININ NİTELİKLERİ
Evrensellik: İnsan hakları evrenseldir çünkü ihtiyaçlar ve kapasi- Bireye Ait Olma: İnsan hakları genelde birey haklarıdır. Çünkü
telerle ilgili olarak tüm insanlar için geçerli olan kabullere dayanır. topluluk, cemaat, grup, sınıf ve toplumlar bireylerden oluşan ilişki
Doğuştan Kazanılma: İnsan hakları, insanın doğuştan sahip ol- ağlarıdır.
duğu doğasından kaynaklanan, kişiliğinden ayrılmaz haklardır. Vazgeçilmezlik: İnsanlar, insan haklarına doğuştan sahip olmak-
DATA YAYINLARI
Mutlaklık: İnsan haklarının varlığı hiçbir kayda ya da şarta bağla- tadırlar. Bu haklar sözleşme yoluyla başkasına devredilemeyeceği
namaz; kapsamı daraltılamaz, kısıtlanamaz. gibi bunlardan vazgeçilememektedir.
İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ BELGELER
Jellinek’in Sınıflandırması Medine Anayasası (MS 622)
Negatif Statü Hakları (Koruyucu Haklar): Kişileri, devlete ve Hz. Muhammed (sav.)’in Medine’ye hicretinden sonra Medine’de
topluma karşı koruyan hak ve hürriyetlere negatif statü hakları yaşayan Müslümanlar, Yahudiler ve Müşrikler arasında yapılan
denir. Örneğin; din hürriyeti, konut dokunulmazlığı...
sözleşmedir.
Pozitif Statü Hakları (İsteme Hakları): Kişilerin, toplumdan ve Magna Carta (1215)
devletten isteyebilecekleri haklara pozitif statü hakları denir. Ör-
neğin; eğitim - öğretim hakkı, sağlık hakkı... Bu belge; kralın yetkilerini kısıtlamış, kişi hürriyetlerinin sınır-
larını genişletmiştir. İnsan haklarının sembolü ilk önemli belge
Aktif Statü Hakları (Katılma Hakları): Kişinin, devlet idaresine sayılmaktadır. Tarihin ilk yazılı anayasası olarak kabul edilir.
katılmasını ve siyasal gücün kullanılmasını sağlayan haklara ak- Haklar Dilekçesi (1679)
tif statü hakları denir. Örneğin; seçme - seçilme hakkı, dilekçe
hakkı... Kanun olmadan vergi toplanmayacağının ve vergilerin artırılma-
Karel Vasak’ın Tarihsel Bakımdan (Kuşaklara yacağını belirtmiştir. Magna Carta’nın aksine sadece bir sınıfa
Göre) Sınıflandırması değil bütün İngiliz halkına tanınmıştır.
Birinci Kuşak İnsan Hakları: Bireyi korumaya yönelik haklardır. Haklar Bildirisi (1689)
Devleti sınırlandıran bu haklar; kişiye, devletin, toplumun ve üçün-
cü kişilerin dokunamayacağı özel, bağımsız bir eylem alanı sağlar. İngiltere parlamentosunun üstünlüğüne yer vermiştir. Bu bel-
Örneğin; yaşam hakkı, kişi güvenliği, mülkiyet hakkı, din ve vic- gede ilk defa parlamento içinde söz ve tartışmalara dokunul-
dan özgürlüğü, seçim hakkı... mazlık getirilmiştir.
Virginia Haklar Beyannamesi (1776)
İkinci Kuşak İnsan Hakları: İkinci kuşak hakların doğuşunun
temelinde, Sanayi Devrimi, bu ekonomik ve sosyal dönüşümün Virginia kentinde yaşayan halk temsilcileri tarafından yetersiz
yarattığı ve derinleştirdiği sosyal sınıflar arasındaki sosyal eşit- hükümete karşı isyan hakkını da içeren, insanın doğuştan gelen
sizlikler ve işçi sınıfının bu eşitsizliklere gösterdiği tepki ve eylem- doğal haklarını beyan etmek üzere hazırlanan bir belgedir.
ler vardır. Örneğin; çalışma hakkı, dinlenme hakkı, konut hakkı,
sendika hakkı, grev hakkı, sağlık hakkı, sosyal güvenlik hakkı... Amerikan Bağımsızlık Bildirisi (1776)
Amerikan Bağımsızlık Bildirisi, On Üç Koloni’nin Büyük Britanya
Üçüncü Kuşak İnsan Hakları: İnsancıl bir toplum yaşamı dü-
şüncesinin anlatımıdır. Hem bireylere, hem de toplumun tümüne Krallığı’ndan ayrı olarak bağımsızlıklarını ilan ettikleri belgedir.
aittir. İnsan için gerekli olan dayanışma ortamını yaratabilmektir. Bu bildiriye göre devletin görevi kişilerin hak ve özgürlüklerini
güvence altına almak ve uygun ortamı hazırlamaktır.
Örneğin; iletişim hakkı, barış hakkı, çevre hakkı, bilgi edinme
hakkı, gelişme hakkı...
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1789)
Dördüncü Kuşak İnsan Hakları: Bilimsel ve teknolojik geliş- Fransız Devrimi’nin temelini oluşturan 1789’da demokrasi ve
melerin yol açacağı olumsuz gelişmelere yönelik ortaya çıkan özgürlük sebep gösterilerek insan haklarını korumak amacıyla
haklardır. Örneğin; kent hakkı, ekosistem hakkı... Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi yayımlanmıştır.
61
