Page 31 - 10_edebiyat_ogretmenin

DESTAN 4. ÜNİTE 102

DESTAN DESTANLARIN OLUŞUM AŞAMALARI
Farsçadan dilimize geçen destan sözcüğü Destanlar doğuş, yayılma ve derleme ol-
mak üzere üç aşamadan oluşur. Bu aşa-
bir edebiyat terimi olarak; milletlerin haya-
maların özellikleri şunlardır:
tında büyük yankılar uyandırmış tarihî, top-
lumsal (savaş, göç, işgal) veya doğal (yan-
Doğuş: Destanların doğuş aşamasında
gın, salgın hastalık, sel, deprem) olayların milletin hayatında derin izler bırakan bir
EDİTÖR YAYINEVİ
anlatıldığı, olağanüstülüklerle süslenmiş olay (savaş, göç, işgal, deprem, kıtlık...)
uzun manzum eserlerdir. yaşanır ve bu olay çerçevesinde yücel-
Destanların şekil ve içerik özellikleri şun- tilmiş, olağanüstü özelliklere sahip kah-
lardır: ramanlar görülür.
ˇ Destanlar halkın ortak malı olan anonim
ürünlerdir.
Yayılma: Doğuş aşamasında ortaya çı-
ˇ Destanlar sözlü gelenekte dilden dile
yayılır. kan olay, yayılma aşamasında halk ara-
ˇ Destanlarda evrensellik değil, ulusallık sında sözlü bir şekilde dilden dile yayılır.
Olayın etkileri daha belirginleşir ve olay
ön plandadır. Her destan ait olduğu mil-
letin kültüründen izler taşır. sözlü gelenekte nesilden nesile, bölge-
ˇ Ortaya çıkışı itibariyle manzum ürünler- den bölgeye aktarılır.
dir. Ancak zamanla manzum olma özel-
liğini kaybederek nesir hâline gelmiştir.
ˇ Destanlar milletlerin hayatını derinden Derleme (Yazılış): Bu aşamada sözlü
etkileyen önemli olayları konu edinir. gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir
ˇ Olağan olay ve kahramanların dışında şair bir bütün hâlinde derleyip manzum
olağanüstü özellik gösteren olay ve kah- olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu
ramanlar da vardır. destanların kim tarafından derlendiği ve
ˇ Destanlarda anlatılan olayların geçtiği yazıya geçirildiği belli değildir.
zaman ve mekân bilinmemektedir.
ˇ Kahramanlar seçkin (kral, han, hakan...)
kişilerdir ve toplumda lider-kurtarıcı ro- DESTAN TÜRLERI
lündedir. Destanlar oluşum biçimlerine göre doğal
ˇ Destanlar ulusal dil (öz Türkçe) ve ulusal destan ve yapay (yapma) destan olmak
ölçü (hece ölçüsü) ile söylenir. üzere ikiye ayrılır:
ˇ Destanlar oldukça uzun edebî ürünler-
dir. Doğal Destan: Toplumun ortak malı
olan ve birtakım olaylar sonucu kendi-
ˇ Destanlarda tabiata ait unsurlara ve
canlı tasvirlere yer verilir. liğinden oluşan destanlardır. Bu des-
ˇ Genellikle kahramanlığa dayalı oldu- tanlar yazının henüz bulunmadığı ve
ğundan epik şiir olarak da değerlendiri- yaygınlaşmadığı bir kültürde doğup
lir. Destanlar çeşitli bilimlere (tarih, folk- kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıl-
lor, etnografya) kaynaklık eder. dıktan sonra yazıya geçirilmiştir. Doğal
ˇ Destanların coşkulu bir anlatım tarzı destanların söyleyeni belli değildir. Bu
vardır. Öyle ki eski Türk kültüründe des- destanlar ozanların değişik zamanlarda
tan okumak başlı başına bir sanat dalı söyledikleri şarkı ve şiirlerin bütünleşe-
sayılırmış. rek işlenmesiyle oluşmuştur.