Page 3 - Milli Eğitim Bakanlığı Memur GYS Özetin Özeti
P. 3

TÜRKÇEDİLBİLGİSİ                                                                MEB GYS ÖZETİN ÖZETİ

                          SES BİLGİSİ                         KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
                                                              •   Türkçe bir kelimede düz ünlüden sonra düz (a, e, ı, i), yuvarlak
        TÜRKÇEDE SESLER                                         ünlüden (o, ö, u, ü) sonra yuvarlak dar (u, ü) veya düz geniş
        •  Türkçede dilin en küçük birimi olan sesler, ünlüler ve ünsüzler   (a, e) ünlüler bulunur. Bu uyuma küçük ünlü uyumu denir.
          olmak üzere iki ana başlığa ayrılır.                     › gelenek, yuvarlak

                EDİTÖR YAYINLARI
        ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ                                    ÷   NOT
        •   Ses  yolunda  bir  engele  çarpmadan  çıkan  sese  ünlü  denir.   •  “-yor” eki her zaman, “-ki” eki bazı durumlarda küçük ünlü
                                                                 uyumunu bozar.
          Türkçede sekiz ünlü harf vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü�  •   Tek heceli sözcükler, bitişik yazılan birleşik sözcükler ve
        •   Ünlüler şu şekilde sınıflandırılır:                  yabancı kökenli sözcüklerde büyük ve küçük ünlü uyumu
                                                                 kuralları aranmaz.
        Dilin Durumuna Göre:
        Kalın Ünlüler: a, ı, o, u
        İnce Ünlüler: e, i, ö, ü                                     ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
        Dudakların Durumuna Göre:                             ÜNLÜ DÜŞMESİ
        Düz Ünlüler: a, e, ı, i                               •   Türkçede  iki  heceli  bazı  sözcükler  ünlü  ile  başlayan  bir  ek
        Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü                            aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer.
        Ağzın Açıklığına Göre:
                                                                   › gönül + ü > gönlü       › beniz - i > benzi
        Geniş Ünlüler: a, e, o, ö
                                                                   › omuz + u > omzu         › burun - u > burnu
        Dar Ünlüler: ı, i, u, ü
                                                                 ÷   NOT
        •   Ünlülerin  niteliklerini  aşağıdaki  gibi  tablolaştırarak  akılda   •  Bu kuralın dışında da ünlü düşmesinin görüldüğü durumlar
          daha kalıcı hâle getirebiliriz                         vardır.
                          DÜZ               YUVARLAK                › ne+için > niçin        › çirkin+imiş > çirkinmiş
                     Geniş      Dar      Geniş      Dar             › ileri-le > ilerle-     › sevgi ile > sevgiyle
           Kalın       a         ı         o         u
           İnce        e         i         ö         ü        ÜNLÜ DARALMASI
                                                              •   Sonu düz-geniş ünlü ile biten sözcükler “-yor” ekini aldığında
        ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ                                  sözcüğün sonundaki “a” veya “e” sesi daralarak “ı, i, u, ü” ses-
                                                                lerinden birine dönüşür.
        •   Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.
          Türkçede yirmi bir ünsüz harf vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l,     › izle - yor > izliyor    › kutla - yor > kutluyor
          m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.
        •  Ünsüzler  ses  tellerinin  titreşime  uğrayıp  uğramamalarına   ÷   NOT
          göre sınıflandırılır:                                •   Bu kural dışında “de-yecek > diyecek, ye-y-ecek > yiyecek,
                                                                 de-y-en > diyen, ye-y-en > yiyen” sözcüklerinde de görülür.
        Yumuşak Ünsüzler: Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzler-
        dir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
                                                              ÜNLÜ TÜREMESİ
        Sert Ünsüzler: Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlerdir: ç, f,
        h, k, p, s, ş, t.                                     •   Ünsüzle biten bazı sözcükler “-cik” yapım ekini aldığında iki

                        SÜREKSİZ            SÜREKLİ             ünsüz arasında bir ünlü türer.
            Sert         p, ç, t, k         f, h, s, ş             › dar + cık > daracık, genç + cik > gencecik, bir - cik > biricik
          Yumuşak        b, c, d, g     ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
                                                                 ÷   NOT
                                                               •  Bazı pekiştirmeli sözcüklerde de ünlü türemesi görülür�
                        ÜNLÜ UYUMLARI
                                                                    › düpedüz, sapasağlam
        BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU
        •   Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü kalın (a, ı, o, u) ise
          diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ilk hecesindeki ünlü ince   ÜNLÜ DEĞİŞİMİ
          (e, i, ö, ü) ise diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Bu uyuma   •   “Ben” ve “sen” şahıs zamirlerine yönelme hâl eki (-a/-e) geti-
          büyük ünlü uyumu denir.                               rildiğinde “e” sesinin “a”ya dönüşmesidir.
             › deyim, doluluk                                      › ben + a > bana          › sen + a > sana

                                                                                                             3
   1   2   3   4   5   6   7   8