Page 43 - 8_vip_turkce_konu

FIILDE ÇATI 9. BÖLÜM 106

Kazanım: Fiillerin çatı özelliklerinin anlama olan katkısını kavrar.

FİİLDE ÇATI
✶ Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
✶ Konumuzun isminden de anlaşılacağı üzere çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir
EDİTÖR YAYINEVİ
özelliktir.
Not
✶ İsim cümlelerinde çatı aranmaz.

✶ Fiil çatısı, öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere iki yönden incelenir.

ÖZNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI
✶ Özne-yüklem ilişkisinde öznenin, eylemin bildirdiği işi nasıl yaptığı önemlidir.
ETKEN FİİL
✶ İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.
F “Babam her gün kitap okuyor.” cümlesinde “okuma” eylemini yapan bir özne (babam)
vardır. İşi yapan gerçek bir özne olduğu için bu cümlenin yüklemi etkendir.

F “Bu kitabı dün aldım.” cümlesinde “alma” eylemini gerçekleştiren bir özne vardır. Ama
bu cümlede bir sözcük olarak verilmemiştir. Özne bir sözcük olarak verilmese de cüm-
lenin öznesi gizli olsa da cümlede işi yapan belli olduğu için bu cümlenin yüklemi
çatısına göre etkendir.
F “Bahar gelince ağaçlar güzelleşti.” cümlesinde olduğu gibi sadece canlı varlıklar de-
ğil, insan dışındaki varlıklar da özne görevini üstlenebilir. Yukarıdaki cümlede “güzel-
leşen” ağaçlardır. Cümlede gerçek özne olduğuna göre bu cümlenin eylemi çatısına
göre etkendir.

Not
✶ Etken fiiller, nesne-yüklem ilişkisine göre geçişli veya geçişsiz olabilir.

F “Benim sözlerimi herkes anladı.” cümlesinde “anlama” işini gerçekleştiren gerçek
özne “herkes” sözüdür. Yükleme sorulan “Neyi?” sorusuna cevap veren “sözleri-
mi” ise nesnedir. Öyleyse bu cümlenin yüklemi öznesine göre etken, nesnesine
göre geçişlidir.

EDİLGEN FİİL
✶ İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir. Edilgen çatılı fiillerde özne
işi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövde-
lerine “-l” veya “-n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.