Page 19 - 5. SINIF TÜRKÇE DEFTERİM - GİRİŞ YAYINLARI

ÖZETİN ÖZETİ 5. BÖLÜM: SES BİLGİSİ - SES OLAYLARI

Ünlü Harflerle İlgİlİ Ses Olayları

Q Dilin, söyleyen ve duyulan en küçük parçasına ses denir.
Q Sesleri yazıda gösteren işaretlere harf denir.
Q Alfabemizde 29 harf bulunmaktadır. Bu 29 harfin 8’i ünlü, 21’i ise ünsüz harftir.

5 Ünlü (sesli) harfler a, e, ı, i, o, ö, u, ü

ÜNLÜ Geniş Dar Ünlülerle İlgili Ses Olayları
HARFLER Kalın İnce Kalın İnce
Düz a e ı i Ünlü Düşmesi Ünlü Daralması
GİRİŞ YAYINLARI
Yuvarlak o ö u ü

Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)

Q İkinci hecelerinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcüklere, ünlü ile başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşer.
Buna ünlü düşmesi ya da hece düşmesi denir.
» alın - ı alnı » nabız - a nabza » burun - u burnu
» bağır - ım bağrım » sızı - la sızla » devir - im devrim
» nesil - i nesli » yalın - ız yalnız » nehir - i nehri

Q Bazı sözcüklere “-la/-le” ve “-ar/-er” ekleri eklendiğinde o sözcüklerde ünlü düşmesi olayı görülür.
» yumurta - la yumurtla(mak) » ileri + -le ilerle(mek) » sarı + -ar - mak sararmak

Q Ünlü düşmesi iki sözcüğün birleşmesi sırasında da meydana gelebilir.
» ne + için niçin » ne + asıl nasıl » kahve + altı kahvaltı
Q “Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle oluşturulmuş bazı birleşik sözcüklerde de ünlü düşmesi görülür.
» sabır + etmek sabretmek » kayıt + olmak kaydolmak » kayıp + olmak kaybolmak

5 İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı gibi sözler ek 5 Özel isimlerde ünlü düşmesi olmaz.
aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler düşmez.
» Siz de olanları Gönül’e anlatın! (Doğru)
» içerde (Yanlış) » şurda (Yanlış) » dışardan (Yanlış)
içeride (Doğru) şurada (Doğru) dışarıdan (Doğru) Siz de olanları Gönl’e anlatın! (Yanlış)

Ünlü Daralması

Q Şimdiki zaman eki olan “-yor” eki kendinden önce gelen geniş ünlüleri (a / e) daraltıp “ı / i / u / ü”ye dönüştürür. Bu ses
olayına ünlü daralması denir.
» ara - yor arıyor » gözle - yor gözlüyor » izle - yor izliyor
» başla - yor başlıyor » bakma - yor bakmıyor » dinle - yor dinliyor
» gelme - yor gelmiyor » söyleme - yor söylemiyor » sızla - yor sızlıyor

5 Tek heceli olan “de-” ve “ye-” fiillerinde, söyleyişteki “i” ünlüsü yazıya da geçirilir.
» de- diyen - diyerek - diye - diyecek » ye- yiyen - yiyerek - yiye - yiyecek

58 Giriş Yayınları / 5. Sınıf Türkçe