Page 10 - 2024 editör yurdışı özetin özeti

TÜRK KÜLTÜRÜ BÖLÜM 1

(SANAT, MİMARİ, MÜZİK, YEMEK, AİLE VE BAYRAMLAR)
EDİTÖR YAYINLARI

KÜLTÜR • Hunlarda olduğu gibi Kök Türklerde de maden işçiliği ve doku-
• Kültür; tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün macılık oldukça gelişmiştir.
maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesil- • Türklerde demircilik sanatında kullanılan madenler, yönlerle
lere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine ilişkilendirilmiştir. Demir, siyah renginden dolayı kuzeyi; bakır
egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür. kızıl renginden dolayı güneyi işaret etmiştir.
• Kök Türk kurganlarında yapılan kazılarda üzerinde fantastik

TÜRKLERDE SANAT VE MİMARİ yaratık resimleri bulunan çok sayıda madenî eşyalar, kulplu
maşrapalar ve seramik kaplar bulunmuştur.
• Kök Türk kurganlarında görülen heykel sanatı, Hunlara göre
A) İlk Türk Devletlerinde (Hun- Kök Türk- Uygur) Yaşam
Biçiminin Sanata Etkisi daha gelişmiştir.
• İlk Türklerde konargöçer hayat şartlarına uygun olarak hay- • Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına dikilen heykel-
ler ise Kök Türk heykellerinin en güzel örnekleridir.
vancılık temel geçim kaynağı olduğu için, İlk Türk toplumları-
nın inancında hayvanlara farklı anlamlar yüklenmiştir. Aslan ve • Kök Türklerde de eğlence, müzik ve festivaller önemli bir yere
kartal güç ve kudreti, kurt özgürlüğü, kaplumbağa ise ebediyeti sahipti. Bu dönemde tuğ müziği, dinî müzik ve ozan müziği ön
sembolize etmiştir. Bu durum ilk Türklerin sanat anlayışına da plana çıkmıştır.
yansımış ve hayvan üslubu denilen süsleme sanatı belirgin ola- • Kamlar, Güneş ve Ay tutulmalarında kötü ruhları kovmak için
rak işlenmiştir. davul çalarlardı.
• İlk dönem kent geleneği mimarisi kağanların otağı veya saray- • İlk Türklerde dinî törenler müziksiz yapılmazdı.
ları merkez alınarak gelişmiştir. • Kök Türklerde, yuğ (ölü gömme) törenleri önemli bir yere
• Şehirlerle ilgili sınırlı sayıdaki bulgular nedeniyle Hun Döne- sahipti. Bu törenlere ağıtçılar katılır, ağıtlar yakılırdı.Ağıt yakma
mi’ne ait mimari kalıntı olarak kurganlar (mezarlar) ve sonraki geleneği günümüzde de devam etmektedir.
dönemlere örnek teşkil etmiş çadırlar vardır. • Uygur Türkleri yerleşik medeniyetin en önemli sanat örneklerini
• Türkler ölülerine büyük saygı gösterdikleri için ölen kişinin vermiştir. Özellikle Budizm ve Manihaizm dinleri ile tanıştıktan
hayattayken kullandığı at koşumları, silahları vb. eşyaları da sonra, tapınak mimarisinde önemli gelişmeler göstermiştir.
kurgana konulmuştur. • Uygur şehirlerindeki pek çok saray, tapınak ve ev kerpiç kulla-
• Eşyaların kurgana konması geleneği, Türklerde ahiret inancı- nılarak yapılmış, Haço’daki saray kalıntısında ise taş malzeme-
nın olduğunu göstermektedir. ler kullanılmıştır.
• İlk Türklerde ortaya çıkmış olan önemli kurganlardan bazı- • Uygurlar mimaride tonoz, kubbe ve Türk üçgeni gibi yapılara
ları şunlardır: yer vermişler, gökyüzünden ilham alarak kubbe tekniğini ilk
▪ Pazırık Kurganları, önce çadırlarda ve kurganlarda, daha sonra da diğer mimari
yapılarda kullanmışlardır.
▪ Noin Ula Kurganı, •
▪ Esik Kurganı (“Altın Elbiseli Adam” bu kurganda bulunmuş- Kubbe daha sonraları Türk İslam devletlerinde de kullanılmaya
devam etmiştir.
tur.)
▪ Kudırge Kurganı, • Minyatür sanatı, Uygurlarda Mani dininin etkisiyle gelişmiştir.
▪ Gök-Bulak Kurganı • Uygurlarda heykel sanatının temeli Kök Türklerdeki balballara
dayanmaktadır.
▪ Tuyahta Kurganı • Uygurlarda resmî çalgılara “kövrük” denilirdi.
• Konargöçer yaşam tarzının vazgeçilmez unsurlarından biri de • XX. yüzyılın başlarında yapılan kazılardaki bulgularda, günü-
çadırlardır. Kubbe şeklindeki tavan, Türk İslam devletleri mima- müzde de kullanılan müzik aletleri arasında yer alan zurna’ya
risini de etkilemiştir. da rastlanması, zurnanın bu dönemde de kullanıldığını gösterir.
• Hunlarda demircilik, dokumacılık ve deri işleme sanatı oldukça • Uygurların on iki makamı, Türklerin duygularını ve müzikal biri-
gelişmiştir. kimlerini yansıtması bakımından önemlidir.
• Hunlara ait heykeller ahşaptan, pişmiş topraktan ve madenler- • İlk Türk devletleri müzik konusunda oldukça gelişmiş, bu
den yapılmış, Hun heykel sanatında hayvan tasvirleri çok ger- dönemde türkü söylemek yırlamak/ırlamak sözleriyle ifade
çekçi bir şekilde işlenmiştir. edilmiştir.
• Kök Türk şehirlerinin mimarisi ile ilgili kesin bulgular olmama- • İlk Türk devletlerinde melodiye Kög, türkü söyleyen kimseye de
sına rağmen, Kül Tigin’in anıt mezarı Kök Türklerde anıt mezar ırçı denilirdi.
mimarisi hakkında önemli bilgiler vermektedir.

117