Page 24 - 10-sinif-telafi

GEZİ YAZISI 23

GEZİ YAZISI • Gezi yazılarında yazar açıklayıcı anlatım, öykü- türünün ilk klasik örneklerinden biri sayı-
Bir yazarın, çeşitli sebeplerle yurt içinde veya yurt leyici anlatım, betimleyici anlatım ve tartışmacı lır. Arap gezgini İbn-i Batuta da Anado-
başkaları tarafından görülmüş, yazılmış olabilir. EDİTÖR YAYINEVİ
dışında gezdiği ve gördüğü yerlerdeki gözlem, tes- anlatım gibi anlatım yollarından yararlanabilir. lu, Harezm, Maveraünnehir ve Horasan’ı
pit, deneyim ve yorumlarını canlı ve etkileyici bir Ayrıca okuyucuya değişikliği gösterebilmek için dolaşarak oralarda yaşayan Türklerin
dille aktardığı yazı türüne gezi yazısı denir. Gezi , örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme gibi teknik ve toplumsal özelliklerini anlatan
seyahatname olarak da adlandırılmaktadır. Gezi düşünceyi geliştirme yollarını da kullanabilir. bir kitap yazmıştır.
yazılarını yazan kişilere de seyyah veya gezgin adları Gezi Yazısı Türünün Tarihsel Gelişimi • Önceleri daha çok tarihçilerin ilgi göster-
verilmektedir. Gezi yazılarının konusunda bir sınır- • Gezi türünün uzun bir geçmişi vardır. Bugün- dikleri bu eserler, sonradan edebiyatçıla-
lama yoktur. Gezilebilecek her yer oraya gitmek, kü tanımına ve niteliğine tam uymasa da çok rın da dikkatini çekmiştir. Ele alınan ko-
orada bulunmak kaydıyla gezi yazısına konu olabi- eski çağlarda gezi türünden sayılabilecek ör- nular, kullanılan dil, yazarların gözlem ve
anlatım özellikleri bakımından gezi yazısı
lir. Bu tür metinlerde en önemli husus, gidilen yeni neklerin bulunduğu bilinmektedir. Eski Yuna- eserleri artık edebiyatın bir kolu olmuş,
mekâna ait gözlem ve tespitlerdir. Ancak bu gözlem nistan’dan başlayarak günümüze kadar çeşitli bir başka deyişle bir yazı türü özelliği ka-
ve izlenimler arasında bir denge, ölçü olmak zorun- ülkelerden birçok gezgin, elçi, şair ve yazar zanmıştır.
gezip gördükleri yerleri anlatan eserler mey-
dadır. Gidilen yerlere ait tabii güzellikler yanında dana getirmiştir.
tarih, coğrafya, edebiyat, kültür, sanat, bilim ve • Başka ülkelere yapılan yolculuklarla ilgili ilk Türk Edebiyatında Gezi Yazısı
teknoloji, gelenek ve görenekler, mimarî, şehircilik, gezi yazılarına örnek olarak MS 448’de Hun • Bugünkü bilgilerimize göre Türkçe yazılan
siyaset gibi pek çok alanda tespit ve değerlendir- hükümdarı Attila’ya gönderilen elçilik heyetin- ilk gezi yazısı eseri, tanınmış denizcileri-
melerin yapılması; çok yönlü ve hemen her türde de görevli tarihçi Priskosun eseri ile MS 568’de mizden Seydi Ali Reis’in “Mir’atü’l-Me-
ayrı ayrı görebileceğimiz konuların bir arada ele Kilikyalı Zemarkhos’un Göktürkler ülkesinde malik” adlı eseridir. Eser Portekizlilere
alınması, gezi yazısını edebî bir tür olmakla birlikte Bizans İmparatorluğu elçisi iken tuttuğu notları karşı savaşırken Hint Denizi’nde fırtınaya
aynı zamanda çeşitli araştırmalar yapılırken de baş- gösterebiliriz. yakalanıp Gücerat’ta karaya çıkan Seydi
vurulacak kaynaklar arasına koyar. • İranlı şair ve din adamı Nasır Hüsrev’in hac Ali Reis’in Hindistan, Afganistan, Buhara
Gezi yazılarının şekil ve içerik özellikleri şunlardır: maksadıyla yaptığı Mekke gezisini ve bu arada ve Maveraünnehir yoluyla Edirne’ye dö-
• Gezi yazılarında çoğu kez kronolojik zamanlı plân Mısır ve Anadolu’nun doğusunda gördüklerini nüşü sırasında başından geçen serüven-
uygulanır. anlatan “Sefernâme” adlı eserini de ilk gezi leri kapsar.
• Gezi yazılarında da kendinden önceki söylen- eserleri arasında sayabiliriz. • Ünlü bilginlerimizden Kâtip Çelebi’nin
mişlerden, yazılmışlardan ayrı olmak yani öz- • Gezi türünün ilk önemli eserlerini verenlerin “Cihannüma” adlı eseri de gezi yazıların-
gün olmak önemlidir. Aynı yerler daha önce de başında şüphesiz Venedikli ünlü gezgin Marco da rastlanan birtakım özellikleri içermek-
Polo ile yine ünlü Arap gezgini İbn-i Batuta ge- tedir. Kâtip Çelebi, Osmanlı ülkesinin bir-
İkinci gidişte görülenlerle, ilk gidişte görülenler lir. Marco Polo, Yakın Doğu ve Orta Asya ülke- çok yerini dolaşmış ve eserinde gördüğü
arasındaki farklara bile değinmek gerekir. Bu da lerini kapsayan uzun bir yolculuğa çıkmış ve bu bu yerlerle ilgili ayrıntılı bilgiler vermiştir.
gezi yazılarının zamanla tarihsel belge olduğunu yolculuğunda gezip gördüğü yerleri anlatan bir Yine Piri Reis’in “Kitab-ı Bahriye”si bu tür
ortaya koymaktadır. eser yazmıştır. Birçok dile çevrilen bu eser gezi eserler arasında sayılabilir.