Page 16 - 11_cografya_ogretmenin

14 DOĞAL SİSTEMLER
ˇ Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda kullanılır.

ˇ Deniz hayvanları ve bitkilerin ölümü ile dibe çökerek karbonatlı kayaçlar hâlinde depolanır.
ˇ Ölen canlıların bünyesindeki karbon, zamanla basıncın etkisiyle petrol ve kömür gibi ya-
kıtlara dönüşür.

Karbonun tekrar doğaya dönmesi ise şu şekillerde olur:
ˇ Canlıların solunumları ile doğaya döner.

ˇ Ölen canlıların çürümesi ve orman yangıları ile doğaya döner.
ˇ Karbonatlı kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrışması sonucunda atmosfere karışır.
ˇ Suyun hava ile temas yaptığı yüzeyde karbon alışverişi gerçekleşir.

ˇ Fosil yakıtların kullanımıyla doğaya geri döner.
ˇ Tüketilen karbon miktarı geri dönmemiş olsaydı, fotosentez giderek azalacak ve netice-
de bitkilerin organik madde üretimine olanakları kalmayacaktı. Bunun sonucunda da besin
zinciri duracak ve hayat sona erecekti. Bununla birlikte karbondioksit günlük ve mevsimlik
sıcaklıkların aşırı yükselmesine ve düşmesine engel olur.

Karbon Döngüsüne İnsan Müdahaleleri
ˇ Nakliye: Antropojenik karbonun %65 kadarı otomobil, gemi, uçak gibi nakliye araçlarında
kullanılan fosil yakıttan kaynaklanır. (Son yıllarda otomobillerde yapılan teknolojik deği-
şiklikler ile karbon salınımı azaltılmıştır.)
ˇ Binalar: Binaların ısıtılmasında fueloil ve kömürün kullanılması havadaki karbonu arttıran
çok önemli bir nedendir.

ˇ Fabrika: Yer altında milyonlarca yıldır depolanmış kömürün sanayi tesislerinde ener-
ji amaçlı kullanılmak üzere yeryüzüne çıkarılıp yakılması karbonu arttıran nedenlerden
biridir.
ˇ Ormanların Tahribi: Ormanlar, fotosentez ile atmosferdeki karbonu alıp depolar ve
oksijen verir. Ormanların tahribi atmosferdeki fazla karbonun yeryüzünde depolanmasını
engeller ve karbon döngüsü bozulur.
ˇ Diğer Faaliyetler: Ürün artıklarının, otların ve ormanların yakılması, pirinç tarlalarında
metan oksitlenmesi
NOT
Atmosferdeki karbondioksit, sera etkisi adı verilen bir yolla Güneş ısısını tutarak yeryü-
zünün aşırı ısınmasında önemli bir rol oynar.
NOT
Oksijen ile karbondioksit canlı yaşamı için gerekli iki önemli maddedir.