Page 11 - 9. SINIF TARİH PARAGRAF - GİRİŞ YAYINLARI

4. ÜNİTE: İLK VE ORTA ÇAĞ’DA TÜRK DÜNYASI PARAGRAF TESTİ 2

1 3 I. Kök Türk Devleti, tarihte Türk adını ilk defa resmî devlet

I� Asya Hun Devleti tarihte bilinen ilk Türk devleti olup ismi olarak kullanmıştır. Bumin Kağan liderliğinde Töles
aynı zamanda Orta Asya tarihinin ilk büyük devletidir. boylarını kendilerine bağladı. Nüfusunu artıran ve askerî
olarak güçlenen Kök Türkler, Asya Hun Devleti’nin yıkılı-
II� Devletin merkezi Ötüken’dir. şından sonra bölgede kurulmuş olan Avar devleti’ni yıka-

III� Hunların bilinen ilk kağanı, “büyüklük ve genişlik” rak 552 yılında Kök Türk Devleti’ni kurdu. Bumin Kağan,
anlamına gelen Şan-yü veya Tan-hu unvanını taşı- İl Kağan unvanını alarak ülkenin batı kısmının idaresini
yan Tuman (Teoman)’dır. kardeşi İstemi Yabgu’ya verdi. Mukan Kağan zamanında
IV� Mete Han MÖ 209’da babası Tuman’ı tahttan indire- Kök Türk Devleti her yönüyle parlak bir dönem yaşadı.
rek Hunların başına geçmiştir. Kore’den Karadeniz’e kadar uzanan sahada yaşayan
bütün Töles ve diğer Türk boylarını, kuzeyde Kırgız Türk-
V� Türk tarihinde parlak bir dönem başlatan Mete Han, lerini ve yabancı kavimleri devlete bağladı.
GİRİŞ YAYINLARI
Türkçe konuşan ve Türk soyundan olan toplulukları ilk
kez Hun hâkimiyeti altında toplamıştı. Bu metnin anlatımında aşağıdaki anlatım biçimlerin-
den hangisi ağır basmaktadır?
Numaralandırılmış cümlelerin hangileri bir parçanın
giriş cümlesi olabilir? A) Açıklama B) Tartışma

A) I ve II B) III ve IV C) Öyküleme D) Betimleme
C) I, II ve III D) II, III ve IV E) Tanık gösterme
E) I, III, IV ve V

4 Orhun ve Selenga bölgesinde yaşayan Uygurlar, Karluk
ve Basmil boyları ile birlikte II. Kök Türk Devleti’ne son
vermiştir. Böylece 744 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan
2 630 yılında Çin hâkimiyetine girdikten sonra birçok Türk tarafından bağımsız Uygur Devleti kurulmuştur. Devletin
beyi Çin’e karşı isyan etti. Bunların en önemlisi Çin sara- ilk merkezi Ötüken iken daha sonra Karabalgasun olmuş-
yını basmak isteyen Chie-shih-shuai’n (Kürşat) 639 yılın- tur. Devletin kuruluşundan üç yıl sonra Kutluk Bilge Kül
daki baş kaldırışıdır. Kürşat, Çin sarayını basarak veliahtı Kağan ölmüş ve yerine oğlu Moyen Çor geçmiştir. Bu
kaçırmayı ve onu kendi ülkesine götürmeyi planlamıştı. dönemde devletin sınırları batıda Siri Derya (Seyhun)
Ancak havanın aniden fırtınaya dönüşmesi ve ırmağın Nehri boylarına kadar uzanmıştır. Moyen Çor’dan sonra
taşıp önlerini kesmesi yüzünden bu girişim başarısız hükümdar olan Bögü Kağan, Mani dinini kabul etmiştir.
kaldı. Ardından bağımsızlığı kazanma adına 648, 679 ve Bu dinin etkisiyle göçebe yaşamı geniş ölçüde terk eden
681 yıllarında üç girişim daha yaşandı. Nihayet Kök Türk- Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu oldular.
ler, Kutluk önderliğinde bağımsızlık için harekete geçti ve Mani dini Uygurları zayıflatan en büyük etken olmuştur.
682 yılında zafere ulaşılarak II. Kök Türk (Kutluk) Devleti Uygurları hareketsizliğe, et yememeye, savaş yapma-
resmen kuruldu. Kutluk Kağan, devleti derleyip toplayan maya teşvik eden bu din onların savaşçı özelliklerinin
anlamına gelen “İlteriş” unvanını aldı. zayıflamasına neden olmuştur. Fakat sonradan Uygurla-
rın bilim, sanat ve edebiyattaki ilerlemelerine etki etmiştir.
Bu parçada genel olarak aşağıdakilerin hangisinden
bahsedilmektedir? Verilen metinde Uygurların hayat tarzında büyük
A) I. Kök Devleti’nin Çin hakimiyetine girmesinden bir değişime uğramalarına aşağıdakilerden hangisi
neden olarak gösterilmiştir?
B) Türklerin bağımsızlık mücadelesi ile ilgili süreçten
C) Kürşat’ın, Kök Türklerin bağımsızlığı için çabalama- A) Sınırlarını Seyhun Nehri’ne kadar genişletmeleri
sından B) Sanat ve edebiyatta ilerlemeleri
D) Kutluk Kağan’ın bağımsızlık mücadelesi vermesin- C) Mani dinini kabul etmeleri
den D) Karabalgasun merkezli devlet kurmaları
E) II. Kök Türk Devleti’nin idari teşkilatından E) Savaşçı özellikleri kaybetmeleri

Giriş Yayınları / 9. Sınıf Tarih 25