Page 34 - 9-sinif-telafi

FİİLDE ÇATI 33

FİİLDE ÇATI ⤷ Okula erkenden geldim. (“gelme” eylemini ⤷ Düğün salonundaki masalar güzelce
gerçekleştiren kişi “ben” gizli öznesidir. Bu temizlendi. (Bu cümlenin yüklemi “te-
rıca öznenin gizli özne olması fiilin çatı özelliğini İTÖR YAYINEVİ
• Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı cümlede özne, gizli özne olsa da yüklemde
anlama ve girdiği biçime çatı denir. Unutulma- belirtilen işi yapan belli olduğundan gerçek mizlendi” sözcüğü, öznesi ise “düğün
malıdır ki çatı özelliği sadece fiil cümlelerinde özne niteliğindedir.) salonundaki masalar” söz grubudur.
aranan bir özelliktir. Fiiller; özne ve nesne alıp Buradaki özne, yüklemde bildirilen iş-
almamalarına, belirtilen işin nasıl yapıldığına, iş- ⤷ Ekibimiz sabah erkenden yola çıktı. (“yola ten etkilenen unsurdur yani sözde öz-
ten nesnenin ve öznenin nasıl etkilendiğine göre çıkma” eylemini gerçekleştiren öge “ekibi- nedir. Temizleme eylemini yapan unsur
farklı çatı özelliği gösterir. Fiil çatılarının oluşma- miz” öznesidir ve bu özne gerçek özne ni- ise belli değildir.)
sında hem fiilin anlamı hem de aldığı yapım eki teliğindedir.)
önemlidir. Fiilde çatı konusu öznesine göre çatı- Dönüşlü Fiil
lar ve nesnesine göre çatılar olmak üzere iki ana Edilgen Fiil
başlık altında değerlendirilebilir.
• Yüklemdeki fiilde bildirilen işi, oluşu ya da ha- • Dönüşlü fiillerde özne; yüklemde bildiri-
reketi yapan unsurun bilinmediği; öznenin, len işi, oluşu ya da hareketi hem yapar
ÖZNESİNE GÖRE ÇATILAR yüklemde bildirilen işten etkilenen unsur oldu- hem de yaptığı bu eylemden etkilenir. Bu
ğu fiillerdir. Edilgen çatılı cümlelerde yüklem fiillerde özne, gerçek özne niteliğindedir
• Özne ile yüklem yani fiil arasındaki ilişkiye göre olan fiilde “-l, -n” ekleri bulunur. Özne, işi ya- ve yüklemde “-l, -n” ekleri bulunur.
etken, edilgen, dönüşlü ve işteş olmak üzere dört
farklı çatı özelliği karşımıza çıkmaktadır. pan değil de başkası tarafından yapılan işten
etkilenen unsur olduğu için “sözde özne” ni- ⤷ Ayşe, düğüne gitmeden önce iyice
teliğindedir. süslendi. (Bu cümlenin yüklemi “süs-
Etken Fiil lendi” sözcüğü, öznesi ise Ayşe sözcü-
⤷ Dışarıda bekleyen yolcular bekleme salo-
• Yüklemdeki fiilde bildirilen işi, oluşu ya da hare- nuna alındı. (Bu cümlenin öznesi “dışarıda ğüdür. Yüklemde bildirilen işi yani süs-
keti yapan öznenin bilindiği yani öznenin gerçek bekleyen yolcular” söz grubudur. Ancak bu lenme eylemini yapan ve bu eylemden
özne olduğu fiillerdir. Etken çatılı cümlelerde özne yüklemde belirtilen işi yapan değil de etkilenen unsur Ayşe’dir. Ayşe öznesi,
ED
yüklem olan fiilde “-l, -n” ekleri bulunmaz. Ay- yapılan işten etkilenen niteliktedir. Çünkü gerçek özne niteliğindedir ve görüldü-
ğü gibi yüklem olan fiilde “-n” eki kul-
yolcuları bekleme salonuna kimin aldığı belli
değiştirmez. Burada önemli olan, fiilde belirtilen değildir.) lanılmıştır.)
işi yapan unsurun (öznenin) belli olmasıdır. ⤷ İş adamının tüm mal varlığı satışa çıkarıldı. ⤷ Annesini gören çocuk ileri doğru
(Bu cümlenin öznesi “iş adamının tüm mal

yapan ve bu eylemden etkilenen un-
⤷ Babam doğum günü hediyesi olarak bana yeni varlığı” söz grubudur. Ancak bu özne; satışa atıldı. (Bu cümlede “atılma” eylemini
çıkarma yükleminde bildirilen işi yapan unsur
bir bilgisayar aldı. (“alma” eylemini gerçekleş- değil, yapılan işten etkilenen unsurdur. Çün- sur “Annesini gören çocuk” öznesidir.
tiren kişi “babam” öznesidir. Buradaki özne, işi kü mal varlığını kimin satışa çıkardığı belli Dolayısıyla özne hem işi yapar hem de
yapan öge olduğundan gerçek öznedir.) değildir.) işten etkilenir.)