Page 35 - 9-sinif-telafi

34 FİİLDE ÇATI

⤷ Bu haberi duyunca sarsıldı. (Bu cümlede yükle- Geçişli Fiil Yukarıdaki cümlelerde renkli yazılan fiiller
me “Sarsılan kim?” diye sorduğumuzda cevap (yüklemler) “Ne, neyi, kimi?” sorularına
lenen çatı özelliğidir. Dolayısıyla burada belirleyi- EDİTÖR YAYINEVİ
olarak “O” öznesi karşımıza çıkmaktadır. Özne- • Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir. mantıklı bir cevap veremez. Dolayısıyla bu
nin gizli özne olması yüklemdeki işi yapma ve Yani geçişli fiiller “ne, neyi, kimi” sorularına ce- fiiller geçişsizdir. Birinci cümlede “Ne?”
bu işten etkilenme özelliğini değiştirmez. Yani vap verebilir. Kılış fiillerinin geçişli fiil özelliği sorusuna cevap veren “en sevdiğim dizi”
bu cümlede de yüklem dönüşlü bir fiildir.) gösterdiğini hatırlayalım. ifadesi nesne değil öznedir.
İşteş Fiil ⤷ Her gün annesini arardı.
⤷ Uzun zamandır şiir yazıyorum. Oldurgan Fiil
• Bir işin, oluşun, hareketin birden fazla kişi tara-
fından, birlikte ya da karşılıklı olarak yapıldığını Yukarıdaki örneklerde “arardı” yüklemine “Kimi?”, • Geçişsiz olduğu halde “-r, -t, -dır” ekle-
bildiren fiillerdir. Fiillere işteşlik anlamı “-ş” ekiy- “yazıyorum” yüklemine de “Ne?” sorusunu sordu- rinden birini alarak geçişli hale gelen fiil-
le katılır. “Savaşmak, güreşmek, yarışmak, barış- ğumuzda sırasıyla “annesini” ve “şiir” cevaplarını lerdir. Oldurgan fiillerde fiilin kökü geçiş-
mak” gibi sözcüklerde işteşlik eki fiilin yapısına almaktayız. Dolayısıyla bu fiillerin geçişli olduğu sizdir. Geçişsiz olan bu fiile “-r, -t, -dır”
dahil olmuştur. Dolayısıyla bu fiiller anlamca iş- söylenebilir. eklerinden uygun olanı eklenerek fiil
teştir. geçişli hale getirilir ve “Ne, neyi, kimi?”
⤷ Kuşlar gökyüzünde özgürce uçuşuyor. (Bu ⤷ Dikkatli bakmayınca göremezsiniz. sorularına cevap verebilecek bir özellik
cümlede “uçuşma” eylemini yapan “kuşlar” ⤷ Çok özenli kullanıyordu.
öznesidir. Bu eylemi “kuşlar” birlikte yaptı- kazanır.
ğından burada eylemin işteşlik özelliği taşıdığı Yukarıdaki örneklerde “göremezsiniz” yüklemine ⤷ ölmek (geçişsiz) → öldürmek (oldurgan)
söylenebilir.) ve “kullanıyordu” yüklemine “Ne, neyi, kimi?”
sorularından uygun olanı sorduğumuzda mantıklı ⤷ uyumak (geçişsiz) → uyutmak (oldurgan)
⤷ Onunla yıllardır mektuplaşıyoruz. (Bu cümle- bir cevap alabilmekteyiz. Dolayısıyla bu cümle- ⤷ kaçmak (geçişsiz) → kaçırmak (oldurgan)
nin yüklemi olan “mektuplaşma” sözcüğüne lerde öge olarak nesne olmasa da yüklemlerin
“Mektuplaşan kim?” diye sorduğumuzda cevap ⤷ uzamak (geçişsiz) → uzatmak (oldurgan)
olarak “Biz” gizli öznesi karşımıza çıkmaktadır. geçişli fiil olduğu söylenebilir.
Burada işin iki kişi tarafından karşılıklı yapılması Geçişsiz Fiil Ettirgen Fiil
söz konusudur. Öznenin gizli özne olması fiilin • Geçişli bir fiile “-r, -t, -dır” eklerinden
işteşlik özelliğini değiştirmez.) • Belirtili ya da belirtisiz nesne alamayan, “Ne, uygun olanının getirilmesiyle fiilin geçiş-
NESNESİNE GÖRE ÇATILAR neyi, kimi?” sorularına cevap veremeyen fiiller- lilik derecesinin artırılmasıdır. Ettirgen
dir. Oluş ve durum fiillerinin geçişsiz fiil özelliği
• Bir fiilin nesne alıp almama özelliğine göre belir- gösterdiğini hatırlayalım. fiillerde belirtilen işi başkasına yaptırma
anlamı vardır.
⤷ Birazdan en sevdiğim dizi başlayacak.
ci olan, fiile sorulan “ne, neyi, kimi?” sorularına ⤷ okumak (geçişli) → okutmak (ettirgen)
cevap alınıp alınamadığıdır. Nesnesine göre fiil- ⤷ Oyuncağı kırılan çocuk ağlıyordu.
ler; geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettirgen olmak ⤷ Tarlada çalışan işçiler kurt gibi acıkmışlardı. ⤷ çizmek (geçişli) → çizdirmek (ettirgen)
üzere dört başlıkta incelenir. ⤷ yıkamak (geçişli) → yıkatmak (ettirgen)