Page 146 - 10_edebiyat_ogretmenin
P. 146
144 TİYATRO
Orta oyununun şekil ve içerik özellikleri şunlardır:
F Orta oyununun adının geçtiği ilk belge 1834 tarihlidir. Daha eski kaynaklarda bu
oyun; kol oyunu, meydan oyunu, taklit oyunu, zuhuri gibi adlarla anılmıştır.
F Oyunun dekoru; yeni dünya denilen bezsiz bir paravandan ve dükkân denilen iki katlı
bir kafesten oluşur. Yeni dünya ev, dükkân ise iş yeridir.
F Oyunun oynandığı yuvarlak alana palanga veya meydan denir. Bu alanlar günümüzdeki
gibi olmasa da oyun için bir çeşit sahne görevini üstlenir.
F Oyunda çeşitli mesleklerden, yörelerden, uluslardan (Arap, Acem, Kayserili, Laz,
YAYINEVİ
Ermeni) insanların meslekî ve yöresel özellikleri, ağızları taklit edilir.
F Orta oyununda erkekler tarafından canlandırılan kadın tipine “zenne” adı verilir.
F Oyunda tekerlemelerden ve kalıplaşmış ifadelerden yararlanılır.
F Oyuncuların giyim kuşamlarını koydukları sandığa da ‘‘pusat’’ denir.
F Oyundaki kahramanların gerçek kişiler olması yönüyle, Türk halk tiyatrosu içinde
modern tiyatroya en yakın olanıdır.
F Oyunda “Zurna” ve “çifte-nâra” gibi nefesli ve vurmalı çalgılarla söylenen türkü ve
şarkılara “köçekler” danslarıyla eşlik eder.
F Kavuklu Hamdi ile Pişekâr Küçük İsmail Efendi, orta oyununun önemli ustaları sayılır.
EDİTÖR
F Orta oyunu da diğer geleneksel Türk tiyatrosu çeşitleri gibi yazılı bir metne bağlı
değildir. Fakat bu oyun da -Karagöz’deki gibi- sözlü gelenekte kendi kurallarını
oluşturmuş ve ana hatları önceden belirlenmiştir. Oyuncular bunu dile getirirken
doğaçlama ile zenginleştirerek sahneye koyarlar.
F Orta oyununda gülmece ögesi, Karagöz oyunundaki gibi taklit, nükte, yanlış anlama,
anlamazlıktan gelme ve güldürücü hareketlere dayanır. Oyunda çeşitli meslekler-
den, yörelerden, uluslardan insanların meslekî ve yöresel özellikleri, ağızları taklit
edilir. Bunlar arasında Arap, Acem, Kastamonulu, Kayserili, Kürt, Balama, Frenk,
Laz, Yahudi, Ermeni vb. sayılabilir. Farklı etnik köken ve dinlerden olan bu kişiler,
hem Osmanlı Devleti’nin yapısının hem de oyunun ortaya konduğu zaman diliminin en
somut gerçekliğidir.
F Pişekâr; akıllı, rehber, iyiyi kötüyü ayırt edebilen, tecrübeli, yaşlı bir tiptir. Oyun,
bu kişinin göstereceği tarza tabidir.
F Kavuklu ise oyunun komik unsurudur. Cehaleti, inatçılığı ve bunlara karşı güler yüzü
ile Pişekâr’ı oyun sonuna kadar uğraştırır.
Orta Oyununun Bölümleri
Orta oyunu da gölge oyununda olduğu gibi çeşitli bölümlerden oluşur. Bu bölümler mukaddime
(öndeyiş), muhavere (söyleşme), fasıl ve bitiştir.
