Page 111 - 11_kimya_ogretmenin

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ 109
ˇ Hız bağıntısında tepkime boyunca derişimleri değişmeyen saf katılar ve saf sıvılar yer
almaz. Hız bağıntısında sadece gazlar ve sulu çözeltiler yer alır.
ˇ Tek basamakta gerçekleşen aA(g) + b(B) → cC(g) + d(D) tepkimesinin hız bağıntısı,
b
a
r = k.[A] .[B] şeklinde yazılır.
ˇ Hız denklemindeki reaktif derişimlerinin üsleri toplamına tepkimenin derecesi (mertebesi)
denir. Yukarıdaki hız denkleminde a ile b'nin toplamı tepkimenin derecesini verir.
ˇ Hız sabiti (k), reaktif derişimleri ile tepkime hızı arasındaki orantı sabittir.
ˇ Hız sabiti (k);
F
Her tepkimeye özgü bir değerdir.
Değeri deneysel olarak, birimi ise hız bağıntısından bulunur.
F
Tepkime derecesi x olan tepkimelerde birimi (L/mol) .s olur.
F x-1 -1
Reaktiflerin türüne ve fiziksel hâline, sıcaklığa, katalizöre ve tanecik boyutuna bağlı
F
olarak değişir.
Isı alan ve ısı veren bütün tepkimelerde sıcaklık arttıkça değeri artar.
F YAYINEVİ
F
Kabın hacmine ve reaktif derişimine bağlı değildir.
ˇ Tek basamakta gerçekleşen,

2NO(g) + H (g) → N (g) + H O (g) tepkimesi için;
EDİTÖR
2
2
2
2
r = k. [NO] .[H ]'dir.
F 2 2
F 2
Tepkime 3. derecedendir. Bu tepkime NO'ya göre 2., H 'ye göre 1. derecedendir.
4CuO(k) → 2Cu O(k) + O (g) tepkimesi için;
2
2
r = k olduğundan tepkime sıfırıncı derecedendir.
F
ˇ Mekanizmalı (çok basamaklı) tepkimelerde;
Kimyasal denklemin katsayıları ile hız denklemi örtüşmez.
F
Hızı belirleyen basamak, mekanizmanın en yavaş basamağıdır.
F
F
Hız bağıntısı, en yavaş basamağa göre yazılır ve bu basamak hızlanmadıkça tepkime
hızı artmaz.
ˇ 2N O(g) → 2N (g) + O (g) tepkimesi aşağıdaki gibi iki basamak üzerinden yürüyen mekaniz-
2
2
2
malı bir tepkimedir.
I. basamak: N O(g) N (g) + O(g) (Yavaş)
2
2
II. basamak: N O(g) + O(g) N (g) + O (g) (Hızlı)
2
2
2
Net tepkime: 2N O(g) 2N (g) + O (g)
2
2
2
ˇ O ara üründür. Ara ürün, net tepkimede yer almayan ve tepkimenin bir basamağında oluşup
sonraki basamaklarında harcanan türlerdir.
ˇ Tepkimenin hız ifadesi yavaş basamağa göre yazılır. Hız bağıntısı r = k[N O] olup tepkime
2
1. derecedendir.