Page 22 - 2024 editör yurdışı özetin özeti

TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ VE DEVLET BÖLÜM 1

FELSEFESİ
• EDİTÖR YAYINLARI

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DÜŞÜNCESİ İlk Türklerde Siyasi Düşüncenin Kaynağı
• İlk Türk devletleri kolay idare edilebilmesi için ikili teşkilat deni-
İLK TÜRKLERDE DEVLET VE DÜŞÜNCE len doğu ve batı şeklinde iki kanada ayrılarak yönetilmiştir.
• Türk tarihinde ilk siyasi teşekküllü Asya (Büyük) Hun Devleti’dir. • Güneş doğudan doğduğu için doğu kanadı devletin merkezi
sayılır, kağan doğu kanadında otururdu.
• Diğer bir deyişle tarihte Türklerin kurduğu ilk büyük devlet Asya
Hun Devleti’dir. • Kağan, Gök Tanrı tarafından kendisine verilen yetki ile devleti
yönetirdi.
• Hunların siyasi varlığı önce Orta Asya’nın doğusunda, daha
sonra Afganistan ve Batı Türkistan’da son olarak da Avrupa’da • Bu anlayışa kut inancı denirdi. Kut kağanın bağlı bulunduğu
görülmüştür. hanedan üyeleri için de geçerliydi. Bu nedenle kağanın soyun-
dan gelenlerin tahta çıkma hakkı vardı.
• Orta Asya’nın doğusunda hüküm süren diğer Türk devletler ise • Kağanın temel görevi Gök Tanrı adına yeryüzünün her tarafını
Tabgaçlar, Kök Türkler ve Uygurlar tarafından kurulmuştur. hakimiyet altına alması idi.
• Kavimler Göçü’nün ardından bugünkü Macaristan toprakla-
rında kurulan Avrupa Hun Devleti Avrupa siyasetinde büyük rol • Bu anlayış cihan hakimiyeti ile ifade edilmiştir.
oynadı.
• Hunların ardından Doğu Avrupa’da Avarlar, Bulgarlar, Peçe- TÜRKLERDE TÖRE
nekler, Uzlar, Hazarlar, siyasi olarak varlıklarını sürdürdüler. • İlk Türk devletlerinde hukukun temelini ve kaynağını gelenek-
• Peçenekler devlet kuramadan topluluk halinde yaşadılar. lerden alan sözlü hukuk kuralları denilen “töre” oluşturmuştu.
• Bu devletler eski Türk geleneği olan boy sistemine göre yaşa- • Töre; sosyal düzeni sağlayan örf, âdet, gelenek ve ahlaki
dılar. değerlerden beslenerek ortaya çıkmıştır.
• Türk tarihinde Museviliği kabul eden tek Türk devleti olan • Törenin oluşumunda; kut anlayışı ile kağanlar tarafından konu-
Hazarlar buna rağmen benliklerini korudular. lan kurallar, kurultaylarda alınan kararlar ve kağanın iradesiyle
• Bir kısmı ise yerleşik hayata geçtikleri için şehir kültürüne toplum içinde yavaş yavaş oluşan gelenekler etkili olmuştur.
uydular. • Kağanlar da dâhil olmak üzere bu töreye herkesin uyması
• Türklerin çoğunun boylar halinde yaşamaları onların yok olma- zorunludur.
larını engelledi. • Töre zamanın şartlarına göre değişebilirdi. Ancak değişmeyen
• Yusuf Has Hacip tarafından 1069’da yazılan Kutadgu Bilig ve hükümleri de vardı.
Kaşgarlı Mahmud tarafından 1074’te kaleme alınan Divanü • Bunlar könilik (adalet), uzluk (iyilik, faydalılık), tüzlük (eşitlik),
Lügati’t-Türk, Türk düşünce tarihinin hem İslam öncesine hem kişilik (insanlık) idi.
sonrasına siyasi ve sosyal açıdan ışık tutmaktadır. • Töre, Türk toplumunda gerek kağanın iktidarı gerekse devletin
sürekliliği için önemli bir koşuldur.
Türklerde Devleti Ortaya Çıkaran Düşünce • Devlet teşkilatlanmasında düzenleyici bir role sahip olan töre,
• İlk Türk toplulukları bozkır kültürü içinde yaşadıkları için hayat- kağanın hem keyfî hareket etmesini engellemiş hem de halkına
larını su kaynakları, otlaklar, yaylak-kışlak hayat tarzı belirle- adil davranması için bir kontrol mekanizması olmuştur.
miştir.
• Türkler bu hayat tarzında boylar halinde yaşamışlardır. İlk Türklerde Devlet (İl) Yapılanması
• Her boy belli bir nüfusa, geçim kaynağı olan hayvanlara ve bir- • Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; oguş (aile), urug (aileler
likte yaşadıkları bir alana sahiptiler. birliği), boy (ok), budun (millet) ve il (devlet) şeklinde birbirine
• Göçebe yaşayan ilk Türkler yaşamaya uygun alanlara ulaştık- sıkı sıkıya bağlı olan unsurlardan meydana gelmiştir.
larında yerleşik hayata geçmiş ve şehirler kurarak, yeni hayat • Budunların bir kağan etrafında bir araya gelmesiyle de il oluş-
tarzı meydana getirmişlerdir. muştur.
• Yerleşik hayatın getirdiği ekonomik faaliyet olan tarım la uğra- • Türkler, devlete “el” veya “il” adını vermiştir. Devlet, yönetici-
şarak hem tahıl hem de meyve-sebze yetiştirdiler. lerle iş birliği yapan geniş halk kitlelerinin gayretleri ve katkıları
sonucunda meydana gelmiştir.
Türklerde oguş denilen aile, toplumun en küçük yapı taşını
oluştururdu. • Dolayısıyla budun, devletin hem kurucusu hem de temel unsuru
• Kurulan ilk Türk devletleri, boy birliği şeklinde ortaya çıkmıştır. olmuştur.

257