Page 13 - 5-sinif-bursluluk-konu
P. 13

52                                                                                 TÜRKÇE
                          SES OLAYLARI                      Ünsüz Türemesi


             ÜNSÜZ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI            z   Dilimize  giren  bazı  yabancı  sözcükler  “etmek,
                                                              olmak” fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında ya da
             Ünsüz Yumuşaması                                 ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında bu sözcüklerin
                                                              asıl biçimlerinde olan ikinci ünsüz ortaya çıkar. Bu
             z   “p, ç, t, k” ile biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir   ses olayına ünsüz türemesi denir.
               ek getirildiğinde “p, ç, t, k” ünsüzleri yumuşayarak   s   His – et → hisset-
               “b, c, d, g – ğ” ünsüzlerine dönüşür. Bu ses olayına   s   Af – et → affet-
               ünsüz yumuşaması denir.                        s   Zan – et → zannet-

             z   sokak – ı → sokağı,  z   yurt – un → yurdun  s   Red – et → reddet-
             z   dolap – a → dolaba  z   ağaç – a → ağaca
                                                            Kaynaştırma Ünsüzleri
                Ŗ  RNO                                      z   Türkçe  sözcüklerde  iki  ünlü  yan  yana  bulunmaz.

              Özel  isimlerde,  tek  heceli  kelimelerde  ve  yabancı   Ünlü ile biten bir sözcüğe, ünlü ile başlayan ekler
                                                              gelecek olursa bu iki ünlü arasına ”y-ş-s-n” ünsüz-
              sözcüklerde ünsüz yumuşaması genellikle olmaz.
                                                              lerinden biri girer.
              z   Zonguldak’a, Burak’ın, çöp – ü → çöpü, jilet – i →
                                                              s   kale – y – i       s   anne – s – i
                jileti, hukuk – u → hukuku…
                                                              s   yedi  – ş – er     s   kapı – n – ın

                                                               Ŗ  RNO
             Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)
                                                             Kelimenin kökünde kaynaştırma ünsüzlerinden her-
             z   Türkçede sert ünsüzlerle (p, ç, t, k, s, ş, f, h) biten   hangi birinin yer almayacağını unutmayalım.
               sözcüklere  “c,  d,  g”  ünsüzleri  ile  başlayan  bir  ek   z   Kayık, kaşık, beşer, düğün…
               getirildiğinde  ekteki  “c,  d,  g”  ünsüzleri  “ç,  t,  k”  ye
               dönüşür. Bu duruma ünsüz sertleşmesi ya da ünsüz   ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
               benzeşmesi denir.                            Ünlü Daralması

             z   sağlık – cı → sağlıkçı  z   kes – gin → keskin
                                                            z   Şimdiki  zaman  eki  “-yor”  daki  “y”  sesi  kendinden
             z   millet – de → millette  z   ses – deş → sesteş   önce gelen düz geniş ünlüleri (a, e) daraltıp “ı, i, u, ü”

                Ŗ  RNO                                        ye dönüştürür. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
              Özel isimlere ve rakamlara getirilen ekler de ünsüz   s   bekle – yor → bekliyor
              benzeşmesi kuralına uyar.                       s   ağla  – yor → ağlıyor

              z   Tüm notlarım Ahmet’te kaldı.                s   unutma – yor → unutmuyor
              z   1993’ten bu yana onu görmedim.              s   de – yor → diyor

                                                               Ŗ  RNO
             Ünsüz Düşmesi                                   ‘‘Demek’’  ve  ‘‘yemek’’  sözcüklerinin  dışında  ‘‘yor’’
                                                             ekinin  olmadığı  yerde  daralma  da  olmaz.  Olursa
             z   Sonunda “k” sesi olan sözcükler küçültme eklerini
                                                             yazım yanlışı meydana gelir.
               “-cık, -cik, -cek,  cak” ve “-l” yapım ekini aldığında
                                                             z   Gelmiyen → yanlış
               sözcüğün sonundaki “k” sesi düşer. Bu ses olayına
                                                             z   Gelmeyen → doğru
               ünsüz düşmesi denir.
                                                             z   Gelmiyor → doğru
             z   minik – cik → minicik                       z   Söyliyecek→ yanlış
             z   ufak – cık → ufacık                         z   Söyleyecek → doğru
                                                             z   Söylüyor → doğru
             z   alçak – l → alçal-

                                        DATA YAYINLARI
   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18