Page 13 - 5-sinif-bursluluk-konu
P. 13
52 TÜRKÇE
SES OLAYLARI Ünsüz Türemesi
ÜNSÜZ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI z Dilimize giren bazı yabancı sözcükler “etmek,
olmak” fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında ya da
Ünsüz Yumuşaması ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında bu sözcüklerin
asıl biçimlerinde olan ikinci ünsüz ortaya çıkar. Bu
z “p, ç, t, k” ile biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ses olayına ünsüz türemesi denir.
ek getirildiğinde “p, ç, t, k” ünsüzleri yumuşayarak s His – et → hisset-
“b, c, d, g – ğ” ünsüzlerine dönüşür. Bu ses olayına s Af – et → affet-
ünsüz yumuşaması denir. s Zan – et → zannet-
z sokak – ı → sokağı, z yurt – un → yurdun s Red – et → reddet-
z dolap – a → dolaba z ağaç – a → ağaca
Kaynaştırma Ünsüzleri
Ŗ RNO z Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz.
Özel isimlerde, tek heceli kelimelerde ve yabancı Ünlü ile biten bir sözcüğe, ünlü ile başlayan ekler
gelecek olursa bu iki ünlü arasına ”y-ş-s-n” ünsüz-
sözcüklerde ünsüz yumuşaması genellikle olmaz.
lerinden biri girer.
z Zonguldak’a, Burak’ın, çöp – ü → çöpü, jilet – i →
s kale – y – i s anne – s – i
jileti, hukuk – u → hukuku…
s yedi – ş – er s kapı – n – ın
Ŗ RNO
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)
Kelimenin kökünde kaynaştırma ünsüzlerinden her-
z Türkçede sert ünsüzlerle (p, ç, t, k, s, ş, f, h) biten hangi birinin yer almayacağını unutmayalım.
sözcüklere “c, d, g” ünsüzleri ile başlayan bir ek z Kayık, kaşık, beşer, düğün…
getirildiğinde ekteki “c, d, g” ünsüzleri “ç, t, k” ye
dönüşür. Bu duruma ünsüz sertleşmesi ya da ünsüz ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
benzeşmesi denir. Ünlü Daralması
z sağlık – cı → sağlıkçı z kes – gin → keskin
z Şimdiki zaman eki “-yor” daki “y” sesi kendinden
z millet – de → millette z ses – deş → sesteş önce gelen düz geniş ünlüleri (a, e) daraltıp “ı, i, u, ü”
Ŗ RNO ye dönüştürür. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
Özel isimlere ve rakamlara getirilen ekler de ünsüz s bekle – yor → bekliyor
benzeşmesi kuralına uyar. s ağla – yor → ağlıyor
z Tüm notlarım Ahmet’te kaldı. s unutma – yor → unutmuyor
z 1993’ten bu yana onu görmedim. s de – yor → diyor
Ŗ RNO
Ünsüz Düşmesi ‘‘Demek’’ ve ‘‘yemek’’ sözcüklerinin dışında ‘‘yor’’
ekinin olmadığı yerde daralma da olmaz. Olursa
z Sonunda “k” sesi olan sözcükler küçültme eklerini
yazım yanlışı meydana gelir.
“-cık, -cik, -cek, cak” ve “-l” yapım ekini aldığında
z Gelmiyen → yanlış
sözcüğün sonundaki “k” sesi düşer. Bu ses olayına
z Gelmeyen → doğru
ünsüz düşmesi denir.
z Gelmiyor → doğru
z minik – cik → minicik z Söyliyecek→ yanlış
z ufak – cık → ufacık z Söyleyecek → doğru
z Söylüyor → doğru
z alçak – l → alçal-
DATA YAYINLARI