Page 32 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları

¦ DOĞAL SİSTEMLER § 31 31

Dev Kazanı

* Akarsuların çavlan ve çağlayan oluşturduğu yerlerde görülür. Yukarıdan dökülen sular düştüğü
yeri aşındırır ve çanaklar oluşur. Düden ve Kurşunlu (Antalya), Tortum (Erzurum), Çır (Bingöl),
Kırıkmerdiven (Tunceli), Ilısu, Sarıkayalar’da (Mersin) görülür.

Peneplen

* Türkiye’nin bulunduğu arazi tersiyerin sonlarında peneplen hâline gelmiştir. Kuaternerin başla-
rında bir bütün olarak yükselmiştir. Bu durum ülkemizde yüksek düzlüklerin geniş yer kaplamasını
EDİTÖR YAYINEVİ
sağlamıştır.
Vadi

* Vadiler, akarsuların yatağını enine ve derinlemesine aşındırmasıyla meydana gelirler. Vadilerin
örneklerine ülkemizde yaygın olarak rastlanır. Çentik vadi; Türkiye’de dağlık alanlarda rastlanır.

* Tabanlı vadilere Ege kıyılarında rastlanır. Sakarya, Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri birçok yerde
tabanlı vadi oluşturmaktadır.
* Boğaz vadiler Yeşilırmak’ın Canik Dağları’nı yarmasıyla oluşur. Örneklerine; Doğu Anadolu, İç
Anadolu ve Akdeniz’de rastlanır.

* Akarsular kolay çözülebilen kayaçları, aşındırarak derine gömer. Böylece kanyon vadi oluşur.
Kanyon vadilere daha çok Akdeniz kıyılarında rastlanır. Türkiye’deki başlıca kanyon vadiler şun-
lardır; Karacehennem Boğazı (Kastamonu), Yazılı Kanyon (Isparta), Köprülü Kanyon (Antalya),
Saklıkent (Muğla), Göksu Kanyonu (Mersin), Kelebekler Vadisi (Muğla), Güver Kanyonu (Antalya)
Plato

* Akarsular tarafından derin yarılmış düzlüklerden oluşur. Çatalca - Kocaeli, Obruk, Taşeli, Gazi-
antep ve Ardahan Türkiye’deki platolardan bazılarıdır.

Delta

* Akarsu biriktirme şekillerinden biridir. Bafra, Çarşamba, Çukurova, Göksu ve Menemen Türki-
ye’deki başlıca deltalardır.
Irmak Adası

* Türkiye’de ırmak adalarına akarsu yatağının genişlediği ve yatak eğiminin azaldığı yerlerde rast-
lanır. Türkiye’de akarsuların yatak eğimleri fazladır. Bu nedenle bu tür şekillere rastlanır.
Birikinti Konisi

* Selinti suların eğimli yerlerden taşıdığı materyalleri, eğimin aniden azaldığı yerlerde biriktirme-
siyle birikinti konileri ve birikinti yelpazeleri oluşur. Türkiye’nin birçok yerinde birikinti konilerine
ve birikinti yelpazelerine rastlanır.