Page 190 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
1900
19 GEZİ YAZISI
GEZİ YAZILARININ ÇEŞİTLERİ

* Gezi yazılarını, yolculuk yapılan yer bakımından ikiye ayırmak mümkündür:
» Yurt içi gezi yazıları ve yurt dışı gezi yazıları.

Yurt içi gezi yazıları: Bir yazarın herhangi bir amaçla kendi ülkesinde yaptığı bir yolculuk sıra-
sında gezip gördüğü yerleri ve edindiği izlenimleri anlattığı yazılardır. Bu tür gezi yazılarına Reşat
Nuri Güntekin’in “Anadolu Notları”nı örnek gösterebiliriz.

EDİTÖR YAYINEVİ
Yurt dışı gezi yazıları: Bir yazarın kendi ülkesi dışında yaptığı gezi ve incelemelerin ürünüdür.
Bu tür gezi yazılarına da Falih Rıfkı Atay’ın “Denizaşırı” adlı eserini örnek gösterebiliriz.

GEZİ YAZISI TÜRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ

* Gezi yazılarının uzun bir geçmişi vardır.
* Bugünkü tanımına ve niteliğine tam uymasa da çok eski çağlarda gezi türünden sayılabilecek
örneklerin bulunduğu bilinmektedir.

* Eski Yunanistan’dan başlayarak günümüze kadar çeşitli ülkelerden birçok gezgin, elçi, şair ve
yazar gezip gördükleri yerleri anlatan eserler meydana getirmiştir.
* Başka ülkelere yapılan yolculuklarla ilgili ilk gezi yazılarına örnek olarak MS 448’de Hun hüküm-
darı Attila’ya gönderilen elçilik heyetinde görevli tarihçi Priskos’un eseri ile MS 568’de Kilikyalı
Zemarkhos’un Göktürk ülkesinde Bizans İmparatorluğu elçisi iken tuttuğu notları gösterebiliriz.

* İranlı şair ve din adamı Nasır Hüsrev’in hac maksadıyla yaptığı Mekke gezisini ve bu arada Mısır
ve Anadolu’nun doğusunda gördüklerini anlatan “Sefernâme” adlı eserini de ilk gezi eserleri ara-
sında sayabiliriz.

* Gezi türünün ilk önemli eserlerini verenlerin başında şüphesiz Venedikli ünlü gezgin Marco Polo ile
ünlü Arap gezgini İbn-i Batuta gelir.
* Marco Polo, XIII. yüzyılda Yakın Doğu ve Orta Asya ülkelerini kapsayan uzun bir yolculuğa çık-
mış ve bu yolculuğunda gezip gördüğü yerleri anlatan bir eser yazmıştır.

* Birçok dile çevrilen bu eser gezi türünün ilk klasik örneklerinden biri sayılır.

* Arap gezgini İbn-i Batuta da XIV. yüzyılda Anadolu, Harezm, Maveraünnehir ve Horasan’ı dola-
şarak oralarda yaşayan Türklerin kültürel ve toplumsal özelliklerini anlatan bir eser yazmıştır.

* Önceleri daha çok tarihçilerin ilgi gösterdikleri bu eserler, sonradan edebiyatçıların da dikkatini
çekmiştir.
* Ele alınan konular, kullanılan dil, yazarların gözlem ve anlatım özellikleri bakımından gezi yazısı
eserleri artık edebiyatın bir kolu olmuş, bir başka deyişle bir yazı türü özelliği kazanmıştır.