Page 191 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ GEZİ YAZISI § 1 19191

TÜRK EDEBİYATINDA GEZİ YAZISI

* Bugünkü bilgilerimize göre Türk edebiyatında gezi yazısı türündeki ilk eser, tanınmış denizcileri-
mizden Seydi Ali Reis’in “Mir’atü’l-Memalik” adlı eseridir.

* Eser Portekizlilere karşı savaşırken Hint Denizi’nde fırtınaya yakalanıp Gücerat’ta karaya çıkan
Seydi Ali Reis’in Hindistan, Afganistan, Buhara ve Maveraünnehir yoluyla Edirne’ye dönüşü
sırasında başından geçen serüvenleri kapsar.

* Ünlü bilginlerimizden Kâtip Çelebi’nin “Cihannüma” adlı eseri de gezi yazılarında rastlanan birta-
EDİTÖR YAYINEVİ
kım özellikleri içermektedir.
* Kâtip Çelebi, Osmanlı ülkesinin birçok yerini dolaşmış ve eserinde gördüğü bu yerlerle ilgili ayrın-
tılı bilgiler vermiştir. Ayrıca Piri Reis’in “Kitab-ı Bahriye”si gezi yazısı niteliğindedir.

* Edebiyatımızda gezi yazısı türünde ilk büyük ve önemli eserin yazarı Evliya Çelebi’dir.

* “Seyahatname” adını taşıyan 10 ciltlik eserinde Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları
içinde ve dışında gezip gördüğü yerleri anlatır.

* Bu yerler arasında Bursa, İzmir, Trabzon gibi şehirlerimiz yanında Avusturya, Hicaz, Mısır,
Habeşistan ve Dağıstan gibi yabancı ülkeler de bulunmaktadır.
* Evliya Çelebi’nin eserinden XVII. yy. toplumumuzun zengin kültür özelliklerini öğrenmek müm-
kündür. Anlatımdaki sadelik, içtenlik ve söyleşi havası da eser için ayrı bir üstünlük sayılır.

* XVIII. yy.da Hac yolculuklarını anlatan birtakım gezi yazıları ile birlikte Avrupa ve Yakın Doğu
ülkelerine gönderilen elçilerimizin yazdıkları sefaretnameleri de birer gezi yazısı sayabiliriz.
* Bu eserler arasında gezi türünün özelliklerini en belirgin biçimde taşıyanı Yirmisekiz Çelebi Meh-
met Efendi’nin “Fransa Sefaretnâmesi”dir.

* Yazar bu eserinde Lale Devri’nde Fransa’da elçilik yaparken gördüklerini etkileyici bir üslupla
anlatmıştır.
* Edebiyatımızda gezi yazısı türündeki yazılara ilginin arttığını daha çok XIX. yüzyılda görüyoruz.
Bazı denizcilerimizin, ülke dışındaki Müslümanların eğitilmesi için görevlendirilmiş din adamları-
mızın ve gezginlerimizin görevle veya kendi istekleri ile gezip gördüğü yerleri anlatan eserlerini
burada anmak gerekir.
* Bu eserlerde Orta Asya, Uzak Doğu, Afrika, Güney Amerika üzerinde ilginç gözlem ve izlenimlere
dayalı bilgiler sergilenmiş bulunmaktadır.

TANZİMAT’TAN SONRAKİ GELİŞMELER

* Ahmet Mithat Efendi’nin XIX. yüzyılın sonlarında yayımlanan “Avrupa’da Bir Cevelan” adlı eseri
Tanzimat Dönemi’nin önemli gezi yazılarındandır.