Page 13 - 9. SINIF BİYOLOJİ DEFTERİM - GİRİŞ YAYINLARI

ÖZETİN ÖZETİ 2. ÜNİTE: HÜCRE

Hücre Zarından Madde Geçişleri

Q Hücre zarı seçici geçirgen özellikte olup madde giriş çıkışını kontrol etmektedir.
Q Hücre zarından madde giriş çıkışları kontrol edilerek kararlı bir iç çevre oluşması sağlanır.
Q Hücre ihtiyaç duyduğu maddeleri hücre zarından alır.

Q Metabolizma sonucu oluşan atık maddeleri ve suyun fazlasını hücre zarı üzerinden dışarı verir.

Küçük Moleküllerin Zardan Geçişi

GİRİŞ YAYINLARI
Pasif Taşıma

Q Hücre zarındaki porlardan ya da fosfolipit molekülleri arasından geçebilecek kadar küçük moleküller pasif taşıma ile yer
değiştirebilir. ATP harcanmaz. Bu nedenle hem canlı hem de cansız hücrelerde görülebilir. Moleküller çok yoğun olduğu ortam-
dan az yoğun olduğu ortama doğru hareket eder.

a) Difüzyon (Yayılma)
Q Moleküllerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru geçişine difüzyon denir.
1. Basit Difüzyon: Madde geçişi fosfolipit moleküllerinin arasından olur. Yağda çözünen moleküller, yağı çözen moleküller ve
gazlar basit difüzyonla taşınır. Taşıyıcı protein kullanılmaz.
2. Kolaylaştırılmış Difüzyon: Taşıma sırasında ATP harcanmaz. Fakat taşıyıcı proteinler ve enzimler kullanılır. Su ve suda çözünen
moleküller bu yolla taşınır. Sıcaklık, yoğunluk farkı, molekül büyüklüğü, por sayısı, maddenin fiziksel hâli difüzyon hızını etkiler.

b) Osmoz
X Y X Y
Q Yarı geçirgen bir zardan, suyun çok olduğu ortamdan az olduğu ortama geçe-
rek yayılmasına osmoz denir. Osmoz; suyun difüzyonu olarak da tanımlanır.
Az yoğun Çok yoğun
Diyaliz: Suda çözünmüş maddelerin zardan difüzyonudur. ortam ortam
Osmotik Basınç: Hücre içindeki çözünmüş maddelerin oluşturulduğu su alma isteğidir. Yarı geçirgen zar
Turgor (Şişme): Hipotonik bir ortamda hücrelerin aşırı su alarak şişmesidir.

Q Osmotik basınç ile turgor basıncı arasındaki farka emme kuvveti denir.
Ortam Çeşitleri
Yoğun ortam (hipertonik): Çözünmüş madde miktarı hücreden fazla olan ortamdır.
İzotonik ortam: Çözünmüş madde miktarı hücre sitoplazması ile aynı olan, eşit yoğunluktaki ortamdır.
Az yoğun ortam (hipotonik): Çözünmüş madde miktarı hücre sitoplazmasından daha az olan ortamdır.
Plazmoliz: Hipertonik bir ortamda hücrelerin su kaybederek büzülmesine plazmoliz denir. Plazmolizde bitki hücrelerinde hücre
çeperinin yeri değişmez. Hücre çeperi ile hücre zarı arasındaki boşluk (mesafe) artar.
Deplazmoliz: Plazmoliz olmuş bir hücrenin hipotonik bir ortamda su alarak orijinal büyüklüğüne ulaşması durumudur.
Hemoliz: Aşırı şişme sonucunda hücrelerin patlamasına hemoliz denir. Hücre çeperi olan canlılarda görülmez.

Aktif Taşıma

Q Moleküler yoğunluk farkının tersi yönde, yani madde az yoğun ya da eşit yoğunlukta olduğu ortamdan çok yoğun olduğu
ortama doğru taşınır. Enzim kullanılır. ATP harcanır.
Q Bu madde taşınması şekli sadece canlı hücrelerde görülür.

60 Giriş Yayınları / 9. Sınıf Biyoloji