Page 87 - 9. Sınıf Tarih Öğretmenin Ders Notları

¦ İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI § 87
87

TÜRKLERDE TÖRE

* Töre: Sosyal düzeni sağlayan örf, adet, gelenek ve ahlaki değerlerden beslenerek ortaya çıkan
sözlü hukuk kurallarına denir.

* İlk Türk devletlerinde, devlet ile hukuk birbirinden ayrılmayan birbirini tamamlayan, daha önem-
lisi birbirlerinin varlık sebebi olan iki temel unsur idi. Bunun için Türk yazıtlarında devlet ile töre
genellikle birlikte zikredilmiştir.

* Konar - göçer yaşam tarzının etkisiyle oluşan töre sadece Orta Asya ile sınırlı kalmadı, çağlar
EDİTÖR YAYINEVİ
boyu farklı bölgelerde de varlığını sürdürdü.
* Törenin oluşumunda; kut anlayışı, kağanlar tarafından konulan kurallar, kurultayda alınan
kararlar ve kağanın iradesiyle toplum içinde yavaş yavaş oluşan gelenekler etkili oldu.

* Getirilen kuralların adalete uygun olmasına dikkat edildi.

* Kağanlar da dahil olmak üzere bu töreye herkesin uyması zorunlu tutuldu.
* Töre hükümlerine aykırı hareket edenler, cezadan başka ayıplanmak ve dışlanmak gibi ağır
manevi bir baskıya maruz kaldığı için kimse kolay kolay töreye karşı gelmezdi.

NOTOT
N
y Devlet teşkilatlanmasında düzenleyici bir role sahip olan töre, kağanın hem keyfi hareket
etmesini engellemiş hem de halkına adil davranması için bir kontrol mekanizması olmuştur.
y Töre, Türk toplumunda gerek kağanın iktidarı gerekse devletin sürekliliği için önemli bir koşul-
dur. Bu sebeple töresini kaybetmiş bir ulusun yok olmuş sayılacağı hatırlatılarak kağanlardan
her zaman töreye uygun davranmaları istenmiştir. (El kaldı, törü kalmaz = Devlet gider töre
kalır.)

* Türk töresine göre adam öldürmek barış zamanında kılıç çekmek, zinada bulunmak, hırsızlık yap-
mak, vb. gibi hareketler yasaklanmıştır. Bu suçları işleyen kişiler idam edilir ve malları devlet
hazinesine alınırdı.

IÇ ASYA'DA HAYAT

* Türklerin ana yurdu olan İç Asya büyük ölçüde bozkırlarla kaplıydı.

* Bozkırlar kimi yerlerde ıssız çöllere dönüşürdü. Gobi, Taklamakan, Kızılkum ve Karakum bu çölle-
rin belli başlılarıydı.

* Orta Asya bozkırları kışları çok soğuk ve kar fırtınalı, yazları ise sıcak ve kurak geçerdi.

* Orta Asya’nın bu zorlu şartları, Türklerin konargöçer bir yaşam sürmelerinde etkili olmuştur.
* Yaz aylarını yaylak denilen yüksek yerlerde, kış aylarını ise kışlak denilen yerlerde geçirmişlerdir.

* Konargöçer yaşam, ekonomik faaliyetlerin oluşmasında etkili olmuştur.