Page 91 - 9_cografya_ogretmenin

DOĞAL SİSTEMLER 89
2. BASLINÇ VE RÜZGÂRLAR ˇ Yükselti: Yükseldikçe basınç azalır. Bunun nedeni, yük- Yükselti
seklere doğru çıkıldıkça atmosferi oluşturan gazların
ˇ Yer çekimine bağlı olarak her maddenin belirli bir ağırlığı vardır. Maddeler, ağırlıkları yoğunluklarının yer çekimi etkisiyle azalmasıdır. Basınç
oranında bulundukları yüzeye bir baskı uygular. Buna basınç denir. ile yükselti arasında ters orantı vardır, yükseldikçe at-
ˇ Atmosferdeki çeşitli gazların yer çekiminin de etkisiyle yere yaptığı baskıya atmosfer mosferin kalınlığı, yoğunluğu ve gazların miktarı azaldığı
basıncı ya da hava basıncı denir. için basınç azalır. (10.5 metrede 1 mm düşer.) Atmosfer basıncı
ˇ Basınç barometre ile ölçülür. Basıncın değeri milibar (mb) denilen birimle belirtilir. Aynı ˇ Yoğunluk: Yoğunluğun artması basıncı arttırır. Basınçla yoğunluk arasında doğru orantı
basınca sahip olan noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan iç içe kapalı eğrilere ise izobar vardır.
adı verilmektedir. ˇ Yer çekimi: Yer çekiminin etkisiyle gazlar Dünya’yı Yer çekimi
o
o
ˇ Deniz kıyısında (0 metre), 45 paralellerinde ve 15 C sıcaklıkta normal atmosfer basınç çepeçevre kuşatmıştır. Yükseklere doğru çıkıldıkça
değerleri şöyle çıkmıştır: 760 mm, 1013 mb, 1033 gr’dır. Bu değerlerin üstünde olanlara ve alçak enlemlere doğru geldikçe yer çekimi azalır.
yüksek (antisiklon), altında olanlara alçak (siklon) basınç denir. Torricelli tarafından deney Buna bağlı olarak basınç da azalır. Yer çekimi ile ba-
yapılmıştır. sınç arasında doğru orantı vardır. Yer çekimi arttıkça
basınç artar, yer çekimi azaldıkça basınç azalır. Basınç Atmosfer basıncı
Basıncı Etkileyen Faktörler YAYINEVİ
Ekvator’da az, kutuplarda fazladır.
ˇ Hava basıncı çeşitli bölgeler arasında değişiklik gösterdiği gibi aynı yerde de zamanla ˇ Dünya’nın Hareketleri (Dinamik Etmenler): Dünya’nın ekseni etrafında dönmesinden ötürü
değişiklik gösterir. Bu farklılığın nedeni yükseklik, yoğunluk, sıcaklık ve dinamik etkenler- 30° enleminde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava sıcak olmasına rağmen (Antisiklon)
dir. YB; 60° enlemlerde de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak havanın yükselmesi ile
EDİTÖR
ˇ Sıcaklık: Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler Sıcaklık (Siklon) AB alanı oluşur. Hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine de
ve yükselir. Yükselen havanın yere yaptığı basıncın dinamik basınç merkezleri denir.
azalmasıyla, alçak basınç alanları oluşur. Sıcaklığın
azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır Yeryüzündeki Basınç Dağılımı
Atmosfer basıncı
ve alçalır. Alçalan havanın yere yaptığı basıncın art- ˇ Yeryüzündeki basınç merkezleri termik 90° Termik YB
masıyla yüksek basınç alanları oluşur. Bu şekilde, ısınma ve soğumaya bağlı olarak oluşan ve dinamik olmak üzere ikiye ayrılır. 60° Dinamik AB
basınç merkezlerine termik basınç merkezleri denir. Örneğin; Ekvator çevresi sürekli sıcak
olduğundan, burada termik alçak basınçlar oluşmuştur. Kutuplar civarı ise, sürekli soğuk 1. Termik Kökenli Basınç Alanları 30° Dinamik YB
olduğundan burada da termik yüksek basınçlar oluşmuştur. Sıcaklık ile basınç arasında 0° Termik AB
ters orantı vardır. ˇ Termik Alçak Basınç Kuşağı: Ekvator 30° Dinamik YB
ˇ Isınan hava yükselir böylece yeryüzüne uyguladığı basınç azalır. ve çevresi, Güneş ışınlarını dik ve dike
ˇ Soğuyan hava ağırlaşır ve alçalır. Yeryüzüne uyguladığı basınç artar. yakın açılarla aldığından yıl boyunca sı- 60° Dinamik AB

caktır. Isınan havanın genleşip yüksel- 90° Termik YB
mesine bağlı olarak sürekli termik alçak
basınç kuşağı oluşmuştur. Ör: Basra TAB

ˇ Termik Yüksek Basınç Kuşağı: Kutuplar çevresi, Güneş ışınlarını dar açılarla aldığından
Yükselici Hava Hareketleri Alçalıcı Hava Hareketleri
Alçak Basınç (AB) Yüksek Basınç (YB) buralarda sürekli soğuk hava etkilidir. Soğuyan havanın ağırlaşarak alçalması nedeniyle
buralarda sürekli termik yüksek basınç kuşağı oluşmuştur. Ör: Sibirya TYB