Page 107 - tyt_tek_kitap_konu
P. 107
DÜNYA’NIN YAPISI VE BÖLÜM
OLUŞUM SÜRECİ 6
DÜNYA’NIN İÇ YAPISI Wegener teorisine göre kıtalar birinci zamanın ikinci
Yer dıştan içe doğru kalınlıkları ve yoğunlukları farklı üç yarısına kadar tek bir parça halinde idi. Bu varsayılan
katmandan oluşur. kıtaya Pangea adını verdi. II ve III. zamanlarda kıtalar
parçalanarak birbirinden uzaklaşmıştır. Kıtaların arasın-
daki boşluklara suların dolmasıyla okyanus ve denizler
meydana gelmiştir. A. Wegener’in teorisi geliştirilerek
YAYINEVİ
1950’de levha tektoniği teorisi adıyla yeni bir teori ortaya
atıldı. Bu teoriye göre yer kabuğu levha ya da tabla adı
verilen çok büyük parçalar halindedir ve manto üzerinde
yüzer hâldedir. Bu nedenle levhalar kimi zaman birbirin-
den uzaklaşırken, kimi zaman da birbirine yaklaşırlar.
Levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu okyanus
tabakalarındaki kırıklar genişler ve bazaltik levhalar
ortaya çıkar. Bunlar katılaşarak kıtaların kenarlarına
eklenir. Bunun sonucunda kıtalar birbirinden uzaklaşır
1) Yer kabuğu (Litosfer): Yerin soğumuş olan üst kat- ve okyanus tabanları genişler. Okyanus tabanındaki
manıdır. Yoğunluk ve kalınlık azdır. kırık hatlardan çıkan magma katılaşarak okyanus sırt-
larını oluşturur.
İki bölümden oluşur. Sial ve Sima Levha hareketleri sırasında iki okyanusal levhanın çar-
Sial (silisyum - aliminyum): Üst kısımdır. Kalınlığı kara- pışması sonucunda derin okyanus çukurları ile volkanik
larda fazla, okyanus tabanlarında azdır. ada yayları oluşur. Örneğin; Japonya, Filipinler, Mori-
EDİTÖR ana Çukuru.
Sima (silisyum - magnezyum): Alt kısımdır. Karalarda
ince, okyanus tabanlarında kalındır. İki kıtasal levhanın birbirine doğru yaklaşması sonu-
2) Manto: Yer kabuğunun hemen altında 2900 km derin- cunda, sıkışma ve kırılma yoluyla dağ sıraları oluşur.
Örneğin, Himalayalar ve Tibet Yaylası iki kıtasal levha-
liğe ulaşan katmandır. Soğumamış, akışkan olduğu için nın yakınlaşması sonucu oluşmuştur. Ayrıca buralarda
karaların hareket etmesini sağlar. İç kuvvetler kaynağını depremler ve volkanik olaylar da görülür.
burdan alır.
3) Çekirdek: Yerin merkezindeki (2900 – 6378 km arası) ŗ NO
katmandır. Nikel ve demirden (nife) oluşur. Sıcaklığın ve Levhaların birbirinden ayrıldığı yerlerde fay hatları
yoğunluğun en fazla olduğu katmandır. İç kuvvetler kay- oluşur.
nağını burdan alır.
ŗ NO Sırt Kıta Kıta
¡ Yerin derinliklerine inildikçe sıcaklık 33 m'de 1°C Okyanus Okyanus Deprem - sıradağ
artar. Yoğunluk ve basınç artar. magma oluşur.
¡ Dış çekirdek sıvı haldeyken iç çekirdek aşırı basınç-
tan dolayı katı haldedir.
Levha Hareketleri
Karaları meydana getiren ve aynı zamanda yerin altında
devam eden yer kabuğu bir bütün değildir. Yer kabuğunu
meydana getiren parçalara levha denir. Levhaların baş-
lıcaları: Avrasya, K. Amerika, G. Amerika, Pasifik, Arap,
İran, Anadolu, Afrika, Hindistan – Avustralya, Antarktika,
Filipinler, Nazaka, Karayip ve Kokos’tur. Türkiye, Arap,
Afrika ve Avrasya levhaları arasında bulunmaktadır.
Magmada sıcaklık ve basınca bağlı olarak oluşan kon- Kıtaların Kayması Teorisinin Kanıtları
veksiyonel akıntılar vardır. Bu akıntılara bağlı olarak lev-
halar, üzerindeki kıtalarla birlikte magmanın akıcı olan 1. Farklı kıtalarda benzer bitki ve hayvan fosillere rast-
üst kısmında hareket eder. Alfred Megener 1915’te kıta- lanılması (Atlas Okyanusu'nun her iki yakasında
ların kayma teorisini ortaya atmıştır. aynı fosillere rastlanılmıştır.)