Page 107 - tyt_tek_kitap_konu
P. 107

DÜNYA’NIN YAPISI VE                                            BÖLÜM


                           OLUŞUM SÜRECİ                                                 6







                     DÜNYA’NIN İÇ YAPISI                  Wegener  teorisine  göre  kıtalar  birinci  zamanın  ikinci
           Yer dıştan içe doğru kalınlıkları ve yoğunlukları farklı üç   yarısına  kadar  tek  bir  parça  halinde  idi.  Bu  varsayılan
           katmandan oluşur.                              kıtaya  Pangea  adını  verdi.  II  ve  III.  zamanlarda  kıtalar
                                                          parçalanarak birbirinden uzaklaşmıştır. Kıtaların arasın-
                                                          daki boşluklara suların dolmasıyla okyanus ve denizler
                                                          meydana  gelmiştir.  A.  Wegener’in  teorisi  geliştirilerek
                                                          YAYINEVİ
                                                          1950’de levha tektoniği teorisi adıyla yeni bir teori ortaya
                                                          atıldı. Bu teoriye göre yer kabuğu levha ya da tabla adı
                                                          verilen çok büyük parçalar halindedir ve manto üzerinde
                                                          yüzer hâldedir. Bu nedenle levhalar kimi zaman birbirin-
                                                          den uzaklaşırken, kimi zaman da birbirine yaklaşırlar.
                                                          Levhaların  birbirinden  uzaklaşması  sonucu  okyanus
                                                          tabakalarındaki  kırıklar  genişler  ve  bazaltik  levhalar
                                                          ortaya  çıkar.  Bunlar  katılaşarak  kıtaların  kenarlarına
                                                          eklenir.  Bunun  sonucunda  kıtalar  birbirinden  uzaklaşır
           1) Yer kabuğu (Litosfer): Yerin soğumuş olan üst kat-  ve  okyanus  tabanları  genişler.  Okyanus  tabanındaki
           manıdır. Yoğunluk ve kalınlık azdır.           kırık hatlardan çıkan magma katılaşarak okyanus sırt-
                                                          larını oluşturur.
           İki bölümden oluşur. Sial ve Sima              Levha hareketleri sırasında iki okyanusal levhanın çar-
           Sial (silisyum - aliminyum): Üst kısımdır. Kalınlığı kara-  pışması sonucunda derin okyanus çukurları ile volkanik
           larda fazla, okyanus tabanlarında azdır.       ada  yayları  oluşur.  Örneğin;  Japonya,  Filipinler,  Mori-
                              EDİTÖR   ana Çukuru.
           Sima (silisyum - magnezyum): Alt kısımdır. Karalarda
           ince, okyanus tabanlarında kalındır.           İki  kıtasal  levhanın  birbirine  doğru  yaklaşması  sonu-
           2) Manto: Yer kabuğunun hemen altında 2900 km derin-  cunda,  sıkışma  ve  kırılma  yoluyla  dağ  sıraları  oluşur.
                                                          Örneğin, Himalayalar ve Tibet Yaylası iki kıtasal levha-
           liğe ulaşan katmandır. Soğumamış, akışkan olduğu için   nın  yakınlaşması  sonucu  oluşmuştur.  Ayrıca  buralarda
           karaların hareket etmesini sağlar. İç kuvvetler kaynağını   depremler ve volkanik olaylar da görülür.
           burdan alır.
           3) Çekirdek: Yerin merkezindeki (2900 – 6378 km arası)   ŗ    NO
           katmandır. Nikel ve demirden (nife) oluşur. Sıcaklığın ve   Levhaların  birbirinden  ayrıldığı  yerlerde  fay  hatları
           yoğunluğun en fazla olduğu katmandır. İç kuvvetler kay-  oluşur.
           nağını burdan alır.

              ŗ    NO                                                  Sırt            Kıta   Kıta
               ¡ Yerin  derinliklerine  inildikçe  sıcaklık  33  m'de  1°C   Okyanus  Okyanus  Deprem -  sıradağ
              artar. Yoğunluk ve basınç artar.                         magma                 oluşur.
               ¡ Dış çekirdek sıvı haldeyken iç çekirdek aşırı basınç-
              tan dolayı katı haldedir.
           Levha Hareketleri
           Karaları meydana getiren ve aynı zamanda yerin altında
           devam eden yer kabuğu bir bütün değildir. Yer kabuğunu
           meydana getiren parçalara levha denir. Levhaların baş-
           lıcaları: Avrasya, K. Amerika, G. Amerika, Pasifik, Arap,
           İran, Anadolu, Afrika, Hindistan – Avustralya, Antarktika,
           Filipinler,  Nazaka,  Karayip  ve  Kokos’tur.  Türkiye,  Arap,
           Afrika ve Avrasya levhaları arasında bulunmaktadır.
           Magmada sıcaklık ve basınca bağlı olarak oluşan kon-  Kıtaların Kayması Teorisinin Kanıtları
           veksiyonel akıntılar vardır. Bu akıntılara bağlı olarak lev-
           halar,  üzerindeki  kıtalarla  birlikte  magmanın  akıcı  olan   1.  Farklı kıtalarda benzer bitki ve hayvan fosillere rast-
           üst kısmında hareket eder. Alfred Megener 1915’te kıta-  lanılması  (Atlas  Okyanusu'nun  her  iki  yakasında
           ların kayma teorisini ortaya atmıştır.            aynı fosillere rastlanılmıştır.)
   102   103   104   105   106   107   108   109   110   111   112