Page 108 - tyt_tek_kitap_konu

490 DÜNYA’NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ
Boğaz Vadi: Sıradağı enine kesen akarsuların oluştur- e) Peneplen (Yontukdüz)
duğu dik yamaçlı derin vadilerdir. Profilleri “U” şeklinde-
dir. Akdeniz ve Karadeniz'de görülür. Milyonlarca yıl süren aşındırma sonucunda, arazi deniz
seviyesine kadar aşınarak hafif dalgalı düzlükler haline
gelir. Akarsu aşındırmasının son safhası olan bu düzlük-
lere peneplen adı verilir. Ergene Bölümü ve İç Anado-
lu’da görülür.

Kanyon Vadi: Genellikle eriyebilen kayaçların bulun-
duğu arazide, vadi yamacı oluşturan yatay tabakaların
dirençlerinin farklı olması nedeniyle farklı seviyede aşın-
masıyla oluşan basamaklı yamaçlara sahip vadilerdir.
Örneğin; Göksu Vadisi
f) Menderes

Menderesin oluşabilmesi için eğimin azalması şarttır.
Mendereslerin olduğu yerlerde hidroelektrik üretimi az,
kuş uçumu ile gerçek uzaklık arasındaki fark fazladır.
Büyük ve Küçük Menderes örnektir.

Asimetrik Vadi: Akarsuyun, yatağının bir yamacını YAYINEVİ
derine doğru aşındırması diğer yamacını yana doğru
aşındırmasıyla oluşan vadilerdir.

Coğrafya
EDİTÖR

Geniş Tabanlı Vadi: Akarsu yatağında eğimin azal- g) Seki (Taraça)
dığı yerlerde yatağın yana doğru aşındırılmasıyla olu-
şan vadilerdir. Vadi tabanlarında eğim azaldığı için aynı Epirojenik hareketlere veya iklim değişikliklerine bağlı
zamanda biriktirme oluşur. Ege'de yaygındır. olarak oluşan basamaklı şekillerdir.

AKARSRLARDA BİRİKTİRME VE BİRİKTİRMEYLE
OLRŞAN YER ŞEKİLLERİ
Akarsularca biriktirilen irili ufaklı malzemelere alüvyon adı
verilir. Akarsuyun biriktirme yapabilmesi yatak eğiminin ve
akış hızının azalmasına ve yük miktarının artmasına bağlı-
c) Peribacası dır. Akarsular önce iri ve ağır malzemeleri biriktirirken daha
Dirençli ve dirençsiz volkanik kayaçların bir arada bulun- sonra asılı haldeki küçük malzemeleri biriktirir.
duğu bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçlarda, selinti
sularının dirençsiz kayaçları aşındırması ile ortaya a) Birikinti Konisi ve Yelpazesi:
çıkan, bacayı andıran sütunlara peribacası denir. Akar- Dağ yamaçlarından inen sula-
sular doğrudan, rüzgârlar dolaylı etkiye sahiptir. Nevşe- rın eğiminin azaldığı dağ etek-
hir - Ürgüp Göreme'de yaygındır. lerinde taşıdıkları alüvyonları
biriktirmesiyle birikinti koni-
leri oluşur. Birikinti konilerinin
genişleyerek daha yayvan bir
şekil almasıyla birikinti yelpa-
zesi oluşur.

b) Dağ Eteği Ovası: Dağ
yamacında birikinti yelpazelerinin
d) Kırgıbayır (Badlans): genişleyerek birleşmesiyle olu-
şan dalgalı düzlüklerdir. Örneğin;
Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerindeki bitki örtüsünden
yoksun eğimli yamaçlarda, selinti sularının oluşturduğu Bursa Ovası.
yarıklı yüzeylere kırgıbayır adı verilir. İç Anadolu ve
Doğu Anadolu’da yaygındır.