Page 7 - 10-sinif-cografya-odn

DOĞAL SİSTEMLER 1. ÜNİTE 5

DÜNYA’NIN TEKTONİK OLUŞUMU VE DEĞİŞİMİ
DÜNYA’NIN YAPISI
ˇ Dünya bilim adamları evrenin oluşumuyla ilgili olarak birçok teori ortaya atmışlardır.
ˇ Bu teoriler arasında en çok tutulanı Big Bang (Büyük Patlama) teorisidir.
ˇ Big Bang teorisine göre evren, yaklaşık olarak 13,7 milyar yıl önce bir patlamayla oluş-
tu. Patlamanın devamında evren genişledi.
ˇ Edwin Hubble adlı bilim adamı, galaksilerin birbirinden ayrıldığını keşfetti.
EDİTÖR YAYINEVİ
ˇ Büyük Patlama (Big Bang) teorisine katkı sunan bilim adamlarından bir diğeri de Step-
hen Hawking’tir.
ˇ Evrenin oluşumundan yaklaşık 10 milyar yıl sonra oksijen, gaz ve toz bulutlarının dön-
mesiyle Güneş Sistemi oluştu.
ˇ Yoğun gazlar, Güneş Sistemi’ni diğer gazlar da belirli bölgelerde toplanarak gezegen ve
uyduları meydana getirdiler. Dünya da bu şekilde oluştu.
ˇ Dünya kendi ekseni etrafında dönünce dışardan içeriye doğru soğumaya başladı.
ˇ Bu dönme sonucunda sıcaklık ve yoğunlukları farklı olan yer kabuğu (litosfer), manto
ve çekirdek katmanları oluştu.

YER KABUĞU (LITOSFER-TAŞ KÜRE)
Yer kabuğu
ˇ Yerin üst katmanıdır. Kayaçlardan oluş- Yer kabuğu
maktadır, bundan dolayı litosfer veya Yer kabuğu
taş küre adı da verilir. Yoğunluğu diğer
katmanlara göre azdır.
Manto
ˇ Yer kabuğunun kalınlığı okyanus ta-
banlarında az, karalarda fazladır.
ˇ Yer kabuğu Dünya’nın yaklaşık yüzde birini oluşturur.
ˇ Sial (silisyum ve alüminyum - granitik kabuk) ve sima (silisyum ve magnezyum - bazaltik
kabuk) olmak üzere ikiye ayrılır.
ˇ Sial karaların altında kalın, okyanusların altında incedir. Sima ise karaların altında ince,
okyanusların altında kalındır.

MANTO (PIROSFER - ATEŞ KÜRE)
ˇ Alt ve üst manto diye ikiye ayrılır. İç kuvvetlerin kaynağıdır. Akışkan ve kızgın hâldedir.
Dünya’nın yaklaşık üçte ikisini oluşturur.

ÇEKIRDEK (NIFE - AĞIR KÜRE)
ˇ Dış ve iç çekirdek olmak üzere 2’ye ayrılır. Yapısında daha çok demir ve nikel bulundu-
ğu için nife veya ağır küre adını da almıştır. Dış çekirdeğin sıvı, iç çekirdeğin ise aşırı
basınçtan dolayı katı halde olduğu tahmin edilmektedir.

NOT:
Yer kabuğundan derinlere indikçe sıcaklık, yoğunluk ve basınç artar. Derinliklere indikçe
her 33 metrede sıcaklıklar 1°C artar.