Page 40 - 10_edebiyat_ogretmenin

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU 6. ÜNİTE 142

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU Gölge oyununun kökeni ile ilgili görüşler in-
Geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandır- celendiğinde Karagöz’ün Türk kültüründen
dığımız oyunlar, Türk halk kültürünün en doğup dünyaya yayıldığı yönünde görüşler
eski oyun geleneğinden günümüze kadar olmakla birlikte, diğer kültürlerden (Mısır,
gelen oyunları (gölge oyunu, orta oyunu, Çin, İran) Türk kültürüne geçtiği yönünde
köy seyirlik oyunları, meddahlık) kapsar. görüşler de vardır. Ancak bu görüşlerin
hiçbiri kesin değildir. Bunlar arasında en
Geleneksel Türk tiyatrosu, çağlar boyunca yaygın olanı şu rivayettir:
sürüp gelen ve Türk kültürünün ürünü olan
mıştır. EDİTÖR YAYINEVİ
tiyatro türleridir. Şarkı, dans, söz oyunla-
rı ve taklit, geleneksel Türk tiyatrosunun Sultan Orhan zamanında Hacivat du-
ögeleridir. Doğaçlamaya dayanan bu tiyat- varcı, Karagöz ise demirci ustası olarak
ronun temel ögesi güldürüdür. Oyun kişi- Bursa’da bir cami yapımında çalışırlar.
likleri tip düzeyindedir, karakter boyutuna Ancak söyleşmeleri ile diğer işçileri de
ulaşmaz. Bu tiyatro, kurumsal bir nitelik oyalayarak cami yapımını geciktirdikle-
taşımaz. rinden dolayı Sultan Orhan tarafından
Geleneksel Türk tiyatrosunun şekil ve içe- ölümle cezalandırılırlar. Sultan Orhan,
rik özellikleri şunlardır: Hacivat ile Karagöz’ü ölümle cezalandır-
ˇ Geleneksel Türk tiyatrosu türleri yazılı dıktan sonra bu duruma oldukça üzülür.
bir metne dayanmaz. Bunun üzerine Şeyh Küşteri de Sultan’ın
ˇ Sözlü geleneğe ait edebî ürünlerdir ve üzüntüsünü gidermek için Hacivat ve
Karagöz’ün tasvirlerini, ışıklandırılmış
usta-çırak ilişkisiyle nesilden nesile ak- bir perdeye aksettirerek gölge oyununun
tarılmıştır. ilk örneğini ortaya koyar. Bu bakımdan
ˇ Oyuncular, oyunun gidişine göre belli Şeyh Küşteri, Karagöz oyununun piri ve
yerlerde söylenmesi gereken kalıp söz- yaratıcısı kabul edilir.
ler dışında o anda akıllarına geleni söy-
leyebilirler. (Doğaçlama-irticalen)
ˇ Bu oyunlarda modern anlamda olmasa
da basit düzeyde sahne, dekor, kostüm
gibi unsurların varlığından söz edilebilir. ˇ Gölge oyununun şekil ve içerik özellik-
ˇ Güldürü ögesi genellikle taklit, yanlış leri şunlardır:
anlama ve söz ustalığına dayanmakta- ˇ Karagöz oyunu, başta konuşmada-
dır. ki taklit yeteneği ve el mahareti olmak
ˇ Müzik, şarkı ve oyun iç içedir. üzere birçok yeteneğe sahip “hayalî,
hayâlbâz” veya “karagözcü” denilen bir
ˇ Osmanlı Devleti zamanında tiyatro söz- kişi tarafından oynatılır.
cüğü yerine “temaşa” sözcüğü kullanıl-
ˇ Bu oyunun kahramanları deve derisin-
den ya da mukavvadan kesilmiş insan
figürleridir. Bu figürleri karakterlerine ve
konuşma tarzlarına göre oynatıp konuş-
GELENEKSEL TÜRK TIYATROSU TÜRLERI turan kişi ise hayalîdir.
GÖLGE OYUNU (KARAGÖZ) ˇ Hayalînin yardımcısına çırak, yardak,
dayrezen, sandıkkâr adları verilir.
Gölge oyunu ya da Karagöz; deriden ya-
pılmış tasvir adı verilen şekillerin, arkadan ˇ Karagöz’de modern anlamda sahne
ışıklandırılmış bir perdeye yansıtılması yo- yoktur. Onun yerine arkadan aydınlatıl-
luyla oynatılan geleneksel Türk tiyatrosu mış bir beyaz perde bulunur.
türüdür. ˇ Karagöz oyununun hem başında hem
de sonunda müzikten yararlanılır.