Page 6 - 2025 MEB Şube Müdürü GYS Özetin Özeti
P. 6
İNSANHAKLARIVEDEMOKRASİ MEB GYS ÖZETİN ÖZETİ
TEMEL KAVRAMLAR Pozitif Statü Hakları (İsteme Hakları)
Hak: Sözlükte “gerçek, sabit ve doğru olmak, gerekmek, bir şeyi Kişilerin, toplumdan ve devletten isteyebilecekleri haklara pozi-
gerçekleştirmek” anlamları yanında, “buyurmak, bir kanunla sabit tif statü hakları denir. Örneğin; eğitim - öğretim hakkı, sağlık-
hâle getirmek; Tanrı veya insanlara karşı ödev, hukuk, imtiyaz” hakkı...
anlamlarına gelmektedir.
Özgürlük: Bir hukuk düzeni tarafından düzenlenen geniş bir ser-
bestlik alanını ifade eder. Aktif Statü Hakları (Katılma Hakları)
EDİTÖR YAYINLARI
İnsan hakkı: Her kişinin yalnızca insan olmak itibariyle sahip Kişinin, devlet idaresine katılmasını ve siyasal gücün kullanılma-
bulunduğu değeri korumaya dönük eylem potansiyelinin başkala- sını sağlayan haklara aktif statü hakları denir. Örneğin; seçme
rınca tanınmasını ve her çeşit dış müdahaleye karşı korunmasını seçilme hakkı, dilekçe hakkı...
gerektiren en üstün ahlaki iddia veya taleptir.
Karel Vasak’ın Tarihsel Bakımdan (Kuşaklara Göre)
Sınıflandırması
İNSAN HAKLARININ NİTELİKLERİ
Fransız hukukçu Karel Vasak tarafından insan hakları dört
kuşağa göre sınıflandırılmıştır.
Evrensellik
İnsan hakları evrenseldir çünkü ihtiyaçlar ve kapasitelerle ilgili Birinci Kuşak İnsan Hakları: Birinci kuşak hakların özelliği,
olarak tüm insanlar için geçerli olan kabullere dayanmaktadır. bireyi korumaya yönelik haklar olmasıdır. Devleti sınırlandıran
İnsan doğası; dil, din, köken ve cinsiyet gibi ayrımlarla farklılaş- bu haklar; kişiye, devletin, toplumun ve üçüncü kişilerin doku-
madığından tüm insanlar için aynı olmalıdır. namayacağı özel, bağımsız bir eylem alanı sağlar. Örneğin;
yaşam hakkı, kişi güvenliği, mülkiyet hakkı, seçim hakkı...
Doğuştan Kazanılma İkinci Kuşak İnsan Hakları: İkinci kuşak hakların doğuşunun
İnsan hakları, insanın doğuştan sahip olduğu doğasından ve temelinde, Sanayi Devrimi, bu ekonomik ve sosyal dönüşü-
niteliğinden kaynaklanan, kişiliğinden ayrılmaz haklardır. mün yarattığı ve derinleştirdiği sosyal sınıflar arasındaki sosyal
eşitsizlikler ve işçi sınıfının bu eşitsizliklere gösterdiği tepki ve
eylemler vardır. Örneğin; çalışma hakkı, dinlenme hakkı, konut
Bireye Ait Olma
hakkı, sendika hakkı, grev hakkı, sağlık hakkı, sosyal güvenlik
İnsan haklarının öznesi bireydir. İnsan hakları genelde birey hakkı...
haklarıdır. Çünkü topluluk, cemaat, grup, sınıf ve toplumlar
bireylerden oluşan ilişki ağlarıdır. Üçüncü Kuşak İnsan Hakları: Üçüncü kuşak haklar, insan-
cıl bir toplum yaşamı düşüncesinin anlatımıdır. Hem bireylere,
hem de toplumun tümüne aittir. İnsan için gerekli olan daya-
Mutlaklık
nışma ortamını yaratabilmektir. Örneğin; iletişim hakkı, barış
İnsan haklarının varlığı hiçbir kayda ya da şarta bağlanamaz. hakkı, çevre hakkı, gelişme hakkı...
İnsan haklarının kapsamı daraltılamaz, kısıtlanamaz.
Dördüncü Kuşak İnsan Hakları: Dördüncü kuşak haklar,
bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yol açacağı olumsuz geliş-
Vazgeçilmezlik
melere yönelik ortaya çıkan haklardır. Örneğin; kent hakkı,
İnsanlar, insan haklarına doğuştan sahip olmaktadırlar. Bu ekosistem hakkı...
nedenle insanlar, haklarını sözleşme yoluyla başkasına devre-
demeyeceği gibi bunlardan vazgeçemezler.
İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ BELGELER
Medine Anayasası (MS 622)
İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI
• Hz. Muhammed’in (sav.) Medine’ye hicretinden sonra Medi-
Jellinek’in Sınıflandırması ne’de yaşayan Müslümanlar, Yahudiler ve Müşrikler arasında
yapılan sözleşmedir.
Geleneksel bir yaklaşımla haklar, pozitif haklar ve negatif hak- • Sözleşme, Medine şehir devletinin idari ve adli düzenini kap-
lar olmak üzere bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Alman samaktadır.
Hukukçusu Jellinek’in yaptığı sınıflandırmaya göre haklar üçe
ayrılır. Magna Carta (1215)
İngiltere Kralı Yurtsuz John tarafından ilan edilmiştir. Magna
Negatif Statü Hakları (Koruyucu Haklar) Carta; kralın yetkilerini kısıtlamış, kişi hürriyetlerinin sınırlarını
Kişileri, devlete ve topluma karşı koruyan hak ve hürriyetlere genişletmiştir.
negatif statü hakları denir. Örneğin; din hürriyeti, konut doku- • Kral; özgür kişileri hükümsüz bir şekilde tutuklayamayacak,
nulmazlığı... hapsedemeyecek, mallarına el koyamayacak
52
