Page 102 - tyt-tum-dersler-konu

680 DÜNYA VE UZAY
Neptün Mutlak Parlaklık (M) : Yıldızların uzaklığına göre değiş-
meyen parlaklık birimidir. Bir yıldız 10 parsek uzaklıkta
Ɖ Güneş sistemindeki 4. büyük geze- düşünüldüğü zaman sahip olduğu parlaklık değerine o
gendir.
yıldızın mutlak parlaklığı denir.
Ɖ Güneş’e en uzak olan gezegendir.
Ɖ Bilinen uyduları: Triton, Nereid, ŗ RST
Galatea, Larisa...
Süpernova, enerjisi biten büyük yıldızların şiddetle
patlaması durumuna verilen addır. Bir süpernovanın
parlaklığı Güneş'in parlaklığının yüz milyon katına
varabilir.
Patlama sonucunda dağılan yıldız artıklarının, evrenin
1AU başka köşelerinde birikerek yeniden yıldızlar ya da yıl-
EDİTÖR YAYINEVİ
dız sistemleri oluşturduğu varsayılmaktadır. Bu varsa-
Dünya
yıma göre, Güneş, Güneş Sistemi içindeki gezegen-
ler ve bu arada elbette bizim Dünyamız da, çok eski
Astronomik Birim zamanlarda gerçekleşmiş bir süpernova patlamasının
sonucunda ortaya çıkmıştır.
Astronomik birim (Simgesi: AU; İngilizce: Astronomical
Unit): Gökbilimde kullanılan bir uzaklık birimdir. Bu ast- Kara delik, astrofizikte, çekim alanı her türlü maddesel
ronomik birim (AB) Güneş’in merkeziyle Dünya’nın mer- oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin ver-
kezi arasındaki uzaklık olan 149,5 milyon km ya da 92,8 meyecek derecede güçlü olan, kütlesi büyük bir kozmik
milyon mil’dir. Astronomik birim, evrendeki büyük uzak- cisimdir. Kara delik, uzayda belirli nicelikteki maddenin
lıkları belirtmek için kullanılır. bir noktaya toplanması ile meydana gelen bir nesne-
1 Astronomi Birimi (AB) = 149 597 870 km dir de denilebilir. Bu tür nesneler ışık yaymadıkların-
dan kara olarak nitelenirler. Kara deliklerin, “tekillik”leri
Işık yılı (Iy) = 63240 AB= 9.5x1015 m
dolayısıyla, üç boyutlu olmadıkları, sıfır hacimli oldukları
Parsek (pc) = 206265 AB = 3.1x1016 m =3.26 Iy kabul edilir.
Işık Yılı: Işığın boşlukta bir yılda kat ettiği uzaklığa eşde- Yıldızlar, yıldızlar arası gaz ve toz bulutlarının ortasında,
ğer, yaklaşık 10 trilyon kilometreye eşit uzaklık birimidir. soğuk ve yoğun gaz kütlelerinin çekimsel kuvvetin etkisi
Parsek (pc): Paralaksı 1 olan bir gök cisminin uzaklığına sonucu çökmesiyle doğar. Nebula adı verilen bu gök cis-
denktir. minin içindeki gaz ve tozlar yıldızların ana maddesidir.
1 parsek = 206,264.8062 AU Astronomik birim Nötron Yıldızı : Güneş’ten daha büyük kütleye sahip
8
3
1 parsek = 30.857 × 1012 km olmasına rağmen çapı 25 km yoğunluğu ise 10 ton/cm
Fizik 1 parsek = 3.261630751 ışık yılı civarındadır. Nötron yıldızları, süpernova patlamaların-
dan arta kalan maddelerin kütle çekimi etkisiyle çökme-
Angström (Å): Işığın dalga boyu ölçümünde kullanılan bir siyle meydana gelir. Kütlesi Güneş’in beş katından fazla
ölçü birimidir.
olan nötron yıldızları kararsızdır ve çökmeye devam
1 Å = 10 -10 m ederler. Bu yıldızlar kara deliğe dönüşür.
Kadir: Parlaklık ölçüsü birimi kadir olarak adlandırılır. Ɖ Yıldızların yaşamları boyunca aşağıdaki füzyon olayı
Kadir değeri negatif ,0 ve pozitif değerler alabilir. Parlak- gerçekleşir.
lık, pozitiften negatife doğru kaydıkça artmaktadır. İki tür
parlaklık vardır. H → He → C → O → N → Mg → Si → Fe
Görünen Parlaklık (m) : Göz, dürbün, teleskop gibi ışık Ɖ Dünya’nın kendi çevresindeki dönüş ekseni, Güneş
alıcısına ulaşan ışığın parlaklık değerine görünen par- çevresindeki dolanma yörüngesi düzlemiyle 23,5º lik
laklık (m) denir. Bunun için kutup yıldızının görünen par- bir açı yaptığından, yeryüzüne düşen Güneş şiddeti
laklığı +2,12 kadir kabul edilerek yıldızın parlaklığı kutup yörünge boyunca (yıl boyunca) değişmekte ve mev-
yıldızıyla karşılaştırılarak görünen parlaklık tespit edilir. simler de böylece oluşmaktadır.
Güneşin görünen parlaklığı : m = -26,84 kadir Ɖ Güneş’te hidrojenin helyuma dönüşmesi sırasında
(füzyon- erime birleşme) büyük bir enerji ortaya çıkar.
Aldebaran görünen parlaklığı : m = -1,06 kadir
Saniyede 600 milyon ton hidrojen helyuma dönüşür.
Antares görünen parlaklığı : m = +1,22 kadir Bu da her saniye Güneş`in 4.5 milyon ton hafifleme-
Sirius görünen parlaklığı : m = -1,58 kadir sine yol açar.