Page 18 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları

¦ DOĞAL SİSTEMLER § 17 17

ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR

* Canlı kalıntılarının taşlaşmasıyla meydana gelmiş kayaçlardır. Başlıcaları: Taş kömürü, linyit,
turba, mercan kayaları ve tebeşirdir.
Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu
denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise mer-
can resifleridir.

Tebeşir: Deniz canlılarının fosilleridir. Saf, yumuşak ve kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu
EDİTÖR YAYINEVİ
için suyu kolay geçirir.
Kömür: Bitkiler öldükten sonra bakterilerin etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime
uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise
linyit, C miktarı % 80 - 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.

BAŞKALAŞIM (METAMORFİK) KAYAÇLAR
* Püskürük ve tortul kayaçların yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle mineral yapılarındaki değişme
sonucu oluşan kayaçlardır.
* Başkalaşım kayaçlar, çoğunlukla yer kabuğunun derinliklerinde oluşur.

* Üstteki katmanların basıncı ve derinlerdeki sıcaklığın etkisiyle kayaçların özellikleri değişmektedir.

Şist
Kuvarsit
Basınç

Sıcaklık

Mermer Magma Gnays

KAYAÇ TÜRLERİNİN YER ŞEKİLLERİ OLUŞUMUNA ETKİLERİ

* Kayaçlar genelde iki veya daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşur. Yer üstünde ve içinde
bulunan tüm taşların kökeni magmadır.
* Bir nehir kenarında gezerken kumlar arasındaki çakılların renk ve şekil bakımından çok farklı
olduğunu görürüz.

* Bu durum bize kayaların farklı ortamlarda oluştuğunu gösterir. Örneğin; bazı kayalar göl ve
deniz içerisinde çökelip oluşurken, bazıları da magmanın hızlı bir şekilde soğuması ile oluşmak-
tadır. İnsanlar ilk çağlardan beri bu kayaları, kesici av aletleri, süs eşyaları, kap kacak ya da
mesken yapımı gibi çok farklı alanlarda kullanmışlardır. Kayaçlar hayatımızda çok farklı alan-
larda kullanılmaktadır.