Page 16 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları

¦ DOĞAL SİSTEMLER § 15 15

* Oluştukları yere göre püskürük kayaçlar; iç püskürük ve dış püskürük kayaçlar olmak üzere ikiye
ayrılır:

İÇ PÜSKÜRÜK (DERİNLİK) KAYAÇLAR

* Lavların yer kabuğu içerisinde soğuması sonucunda oluşmuş kayaçlardır. Lavların yavaş soğu-
masından dolayı bu kayaçlar iri tanelidirler. Üzerlerindeki tabakaların zamanla aşınması sonucu
yeryüzüne çıkarlar. Bu kayaçların yaygın olanları; granit, siyenit, diyorit ve gabrodur.

* İç püskürük kayaçlar, üzerlerindeki katmanlar aşınınca ortaya çıkar. Sertlik dereceleri yüksek-
EDİTÖR YAYINEVİ
tir. Bundan dolayı çevresindeki materyaller aşınınca kayaçlar kabartı olarak ortaya çıkar.
Granit: İç püskürük bir taştır. Kuvars, mika ve feldspat mineralleri içerir. Taneli olması nedeniyle mine-
ralleri kolayca görülür.

Siyenit: Yeşilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir taştır. Adını Mısır’daki Syene (Asuvan) kentinden almış-
tır. Siyenit dağılınca kil oluşur.

Diyorit: Birbirinden kolayca ayrılabilen açık ve koyu renkli minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri
taneli olanları, ince tanelilere göre daha kolay dağılır.
Gabro: Demir ve magnezyum bakımından zengindir. Genelde parlatılabilen gri renkli benekli siyah bir taştır.

N
NOTOT
y Granit taşlarının oluşturduğu bloklarla meydana gelmiş topoğrafyaya tor topoğrafyası denir.
En güzel örneğini Aydın - Çine’de görebiliriz.

DIŞ PÜSKÜRÜK (YÜZEY) KAYAÇLAR

* Lavların yeryüzünde soğuması sonucu oluşmuş kayaçlardır. Yeryüzüne çıkan lavlar atmosfere
temas ettiğinde soğuma hızlı bir şekilde gerçekleşir. Genellikle koyu renkli ve ince tanelidirler. Bu
kayaçların en yaygın olanları; andezit, bazalt, obsidyen (volkan camı) ve tüftür.

Bazalt: Koyu gri ve siyah renklerde olan dış püskürük bir taştır. Mineralleri ince taneli olduğu için ancak
mikroskopla görülebilir. Bazalt demir içerir. Bu nedenle ağır bir taştır.
Andezit: Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır. Ankara taşı da denir. Dağıldığında killi
topraklar oluşur.

Obsidyen (Volkan Camı): Siyah, kahverengi, yeşil renkli ve parlak dış püskürük bir taştır. Magmanın
yeryüzüne çıktığında aniden soğuması ile oluşur. Bu nedenle camsı görünüme sahiptir.

Volkanik Tüf: Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst üste yığılarak yapışması ile oluşan taş-
lara denir.

N
NOTOT
y Ülkemizdeki Nevşehir-Ürgüp-Göreme’deki peribacalarının oluşumunda volkanik tüfler etkili
olmuştur.