Page 17 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları
P. 17

¦                §
            16 16                                                       DOĞAL SİSTEMLER

             TORTUL (SEDİMENTER) KAYAÇLAR

             * Püskürük kayaçlar dış kuvvetlerin de (akarsu, rüzgâr, buzul gibi) etkisiyle aşınıp, taşınıp çukur
            alanlarda birikmesiyle oluşmuş kayaçlardır. Tabakalı bir yapıya sahiptirler. İçerisinde fosil bulun-
            durabilen tek kayaç grubu tortul kayaçlardır. Tortul kayaçlar oluşumlarına göre üçe ayrılır:
          FİZİKSEL TORTUL KAYAÇLAR




                                         Aşınma
                                             Göl
          EDİTÖR YAYINEVİ
                                                         Kum taşı
                       Kil taşı
                                                    Deniz
                                                                 Mercan kalkeri


                       Kalker
                               Çakıl taşı  Biriken materyaller   Birikerek sıkışan tortullar
                                       (kum, çakıl vb.)                 Kömür

             * Yeryüzündeki kırıntılı malzemelerin dış kuvvetlerin etkisi ile çukur alanlarda birikmesi sonucu oluş-
            muşlardır. Başlıcaları şunlardır:
              » Çakıl tanelerinin bir araya gelmesiyle çakıl taşı,
              » Kum tanelerinin bir araya gelmesiyle kum taşı,

              » Kil tanelerinin bir araya gelmesiyle kil taşı,
              » Çakıl taşlarının köşeli olan hâli ile breş,
              » Çakıl taşlarının hem köşeli hem de yuvarlak  olan hâli ile konglomera oluşmuştur.

          KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR
             * Yer altı ve yer üstü sularının içerisinde bulunan minarelerin üst üste birikmesiyle meydana gel-
            miş kayaçlardır. Başlıcaları; kalker (kireç taşı), jips (alçı taşı), kaya tuzu, çakmak taşıdır. Suda
            kolay çözünebilen kayaçlardır. Kimyasal tortul kayaçlar üzerinde meydana gelen şekillere karstik
            şekiller denir. Ülkemizdeki Denizli-Pamukkale’de yer alan travertenler bu şekilde oluşmuştur.
            Lapya, dolin, uvala, polye, obruk ve yer altı mağarası çözünmeyle oluşur.

          Jips (Alçı taşı): Beyaz renkli ve tırnakla çizilebilen kimyasal tortul bir taştır. Alçı taşı olarak da isimlendirilir.
          Traverten: Kalsiyum biokarbonatlı yer altı sularının mağara boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yer-
          lerde içlerindeki kalsiyum karbonatın çökelmesi sonucu oluşan kimyasal tortul bir taştır.
          Kalker (Kireç taşı): Deniz ve okyanus havzalarında, erimiş halde bulunan kirecin çökelmesi ve taşlaşması
          sonucu oluşan taştır.
          Çakmak taşı (Silex): Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin (SİO ) çökelmesi ile oluşan taş-
                                                                   2
          tır. Kahverengi, gri, beyaz ve siyah renkleri bulunur. Çok sert olması ve düzgün yüzeyler halinde kırılması
          nedeniyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında kullanılmıştır.
   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22