Page 589 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

AFETLERIN NEDENLERI VE DAĞILIŞI - 2
AFETLERIN NEDENLERI VE DAĞILIŞI - 2 4. ÜNİTE 589
EROZYON • Çığ olayını oluşturan etmenlerden biri de bitki örtüsü-
• Yeryüzündeki ufalanmış mater- nün olmamasıdır. Büyük çığ olayları bitki örtüsünden
yallerin su, rüzgâr ve buzullar yoksun yamaçlarda meydana gelir.
tarafından taşınmasına erozyon • Çığ olayını başlatan etmenler; kar yağışının ve ya-
denir. maç eğiminin fazla olması kayakçıların kar örtüsüne
• Dış kuvvetlerin etkisiyle kendi- uyguladıkları baskı, hayvan veya insanların hareketi

liğinden gerçekleşen erozyona doğal erozyon denir. ve sestir.
• Doğal erozyon çok yavaş gerçekleştiği için büyük bir › Kuzey Amerika'da Kayalık ve Sierra Nevada, Gü-
tehlike oluşturmaz. Çünkü doğal erozyonla meydana ney Amerika'da And, Avrupa'da Alpler, Asya'da Hi-
gelen toprak kaybı, bu süre içerisinde gerçekleşen
EDİTÖR YAYINLARI
toprak oluşumuyla dengelenmektedir. malayalar çığ olaylarının en çok görüldüğü yerlerdir.
• Arazi'nin insanlar tarafından yanlış kullanılması, bitki

örtüsünün tahrip edilmesi gibi nedenlerle gerçekleşen SU BASKINLARI
aşınmaya hızlandırılmış erozyon ya da toprak eroz- • Genellikle ani ve yoğun yağış-
yonu denir. lardan sonra gerçekleşen su
• Bitki örtüsünün tahrip edilmesi, hayvanların meralar- taşkınlarına sel denir. Yağışların
da aşırı otlatılması, anız yakılması, tarlaların nada- yanı sıra kar etmenleri de sellere
sa bırakılması ve tarlaların eğim yönünde sürülmesi
erozyonu arttırır. neden olur.
• Hızlandırılmış erozyonla toprak örtüsü, çok kısa bir • Akarsu yataklarında ya da göl alanlarında kapasitesi-
sürede taşınır ve tarım alanlarının verimi düşer, me- nin üzerinde su birikmesi ve fazla suyun çevreye ya-
ralar verimsizleşir. yılması olayına taşkın denir. Taşkınlar da su baskınla-
• Her mevsim yağışlı ve yarı nemli olan yerlerde su rıdır. Yeryüzündeki depremden sonra en fazla can ve

erozyonu fazladır. (Ekvatoral, Okyanusal, Tropikal, mal kaybına neden olan afet su baskınlarıdır.
Muson, Akdeniz ve karasal iklim bölgeleri) • Zemindeki tabakaların geçirimsiz olması, bitki örtüsü-
• Çöllerde rüzgâr, yüksek enlemlerde ve yüksek dağla- nün cılız olması ya da hiç olmaması akarsuyun akaca-
rın üst kısımlarında buzul erozyonu daha fazladır. ğı doğrultuda dere yataklarının tıkalı olması su baskın-
ÇIĞ larının meydana gelmesine neden olmuştur.
• Kar kütlesinin yamaç boyunca › Yeryüzünde su kaynaklarının en çok görüldüğü
yuvarlanması, yuvarlandıkça da yerler; Güneydoğu Asya, Rusya, Avrupa, Kuzey
büyüyerek can ve mal kayıpları- Amerika'nın doğusu ve güneyi, Afrika ve Güney
na yol açması olayıdır.
• Çığ olayını oluşturan başlıca et- Amerika'dır.
menler; yer şekilleri, iklim, bitki
örtüsü ve dış etmenlerdir. Çığ kar yağışının ve yamaç KURAKLIK
eğiminin fazla olduğu, bitki örtüsünden yoksun yerler- • Bir havzaya düşen yağış mikta-
de görülür. rının o havzada gerçekleşen bu-
• Yeni yağan karın zemindeki karla kaynaşmaması harlaşma miktarından az olması
çığın en önemli nedenidir. Böylece üstteki kar örtü- kuraklık olarak tanımlanır.
sü yamaç boyunca daha kolay yuvarlanır. Kar örtüsü
üzerine yağmur yağması kar örtüsünün gevşek hâle • Kurak bölgelerde yıllık yağış
gelerek kaymasına neden olmaktadır. miktarı 300 mm'nin altındadır. Yağış rejimi düzensiz-
• Çığ olayında arazinin eğimi önemlidir. Çığ olayı 28 ile dir. Ancak bazı mevsimlik bitkilerin yetişebildiği, ağaç
45 derece eğime sahip alanlarda görülmektedir. Fizik- gibi çok yıllık bitkilerin seyrek ve zor yetiştiği yerler
sel ayrışmanın fazla olduğu bu nedenle ayrışmış örtü- ise yarı kurak alanlar olarak tanımlanmaktadır. Yarı
lerin bulunduğu yüzeyler ile kaygan bir yapı oluşturan kurak bölgelerde yıllık yağış miktarı 300 ile 600 mm
killi arazilerde çığ tehlikesi daha fazladır. arasındadır.